Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

Тепӗр кунне халӑха хулӑн сасӑллӑ сӑрнай вӑратрӗ. Мӑчавӑр чӗннипе чӳк тума каймалла иккен вӑрман хӗрринчи ятарлӑ вырӑна. Кунти кашни йывӑҫа, кашни тункатана пулӑшу паракан вӑй вырӑнне хурса чыслаҫҫӗ. Пӗтӗм ӗҫе мӑчавӑр ертсе пынипе туса пыраҫҫӗ.

— Веҫех хамӑр айӑплӑ, — пуҫларӗ мӑчавӑр. — Тырӑ лайӑхрах пултӑр тесессӗн Турӑ аллине ларма пӗлмелле, чӳк тумалла. Эй, хура халӑх! Турра парне парар-и?

— Парас! Парас! — кӑшкӑрчӗҫ пухӑннисем.

— Эй, хура халӑх! Ҫӑкӑрлӑ-тӑварлӑ пуласшӑн-и эсӗ?

— Пуласчӗ, ҫӑкӑрлӑ пуласчӗ.

— Апла пулсассӑн кӗлле тӑрар.

Мӑчавӑр хӗвел тухӑҫнелле ҫавӑрӑнса тӑчӗ. Ун хыҫҫӑн ыттисем те ҫавӑнталла пӑхрӗҫ, чӗркуҫленсе ларчӗҫ. Мӑчавӑр хӑй сӑмахне малалла тӑсрӗ.

— Эй Турӑ, Ҫӳлти Турӑ! Санран пулни пурте усӑллӑ, пурте аван. Ҫавӑнпа сана эпир яланах тивӗҫлипе чӳклетпӗр!

— Чӳклетпӗр! Чӳклетпӗр!

— Чӑваш йӑхӗ сыпӑкран сыпӑка ӗрчесе тӑтӑр, вӗсене пур инкекрен те хӑтарса пыр, мӗнпур тӑшманран, усалран, чир-чӗртен, вут-кӑвар тухассинчен, выҫлӑхран сыхласа тӑр.

— Сыхласа тӑр! Сыхласа тӑр!

— Мӑн Турӑ, ҫырлах.

— Мӑн Турӑ, ҫырлах.

— Мӑн Турӑ Амӑшӗ, ҫырлах.

— Пӳлӗхҫӗ, ҫырлах.

— Пӳлӗхҫӗ, ҫырлах.

— Пӳлӗхҫӗ Амӑшӗ, ҫырлах.

— Пӳлӗхҫӗ Амӑшӗ, ҫырлах.

— Пихампар, ҫырлах.

— Пихампар, ҫырлах.

— Ана Амӑшӗ, ҫырлах.

— Ана Амӑшӗ, ҫырлах.

— Ҫут ҫанталӑк тытан, ҫырлах.

— Ҫут ҫанталӑк тытан, ҫырлах.

— Ҫӗр-шыв тытан, ҫырлах.

— Ҫӗр-шыв тытан, ҫырлах.

— Хӗвел, ҫырлах.

— Хӗвел, ҫырлах.

— Уйӑх, ҫырлах.

— Уйӑх, ҫырлах.

— Эй, Турӑ, Ҫӳлти Турӑ! Карта тулли выльӑх пар. Тырра-пулла перекет пар!

— Карта тулли выльӑх пар, тырра-пулла перекет пар!

— Эпир сана хамӑр енчен чи вӑйлине…

— Чи вӑйлине…

— Чи хастаррине, чи хаклине…

— Чи хастаррине, чи хаклине…

— Кӗтӳ пуҫлӑхне паратпӑр!

— Кӗтӳ пуҫлӑхне паратпӑр!

— Ҫак хӗрлӗ вӑкӑра йышӑн, парне начар тесе ан ӳпкелеш!

— Парне начар тесе ан ӳпкелеш!

Ҫак сӑмахсем хыҫҫӑн пурте ура ҫине тӑчӗҫ те тин ҫеҫ пуснӑ вӑкӑр какайӗпе пӗҫернӗ пӑри пӑтти астиврӗҫ. Юлнӑ апатне киле юлнӑ ватӑсем валли парса ячӗҫ. Вӑкӑр шӑммисене пӗр ҫӗре пухса ҫунтарчӗҫ. Ашшӗ-амӑшӗ саланса пӗтсессӗн ҫамрӑксем вӑйӑ пуҫларӗҫ, юрларӗҫ, ташларӗҫ, вылярӗҫ. Нарпи Алмаса куҫран вӗҫертмерӗ, унпа юнашар пулма тӑрӑшрӗ. Карталанса юрланӑ чухне иккӗшӗн аллисем пӗрлешни вара Нарпишӗн чӑннипех те савӑнӑҫ пулчӗ. Ҫак чиперкке аллинчен мӗнле ҫепӗҫлӗх, ӑшӑлӑх тапса тӑнине Алмас та сисрӗ, вӑйӑран килнӗ чухне те пӗрлех утса пычӗ, хӗре киле ҫитиех ӑсатса ячӗ, анчах хӑйӗн кӑмӑл-туйӑмне пӗлтерме шутламарӗ, ырӑ каҫ сунчӗ те уйрӑлчӗ. Ҫапах та ҫак пултаруллӑ хӗрпе (кӑвар ҫинче ташлама хӑюлӑх ҫитерет вӗт-ха!) пӗрле пулнӑ хыҫҫӑн каччӑн чунӗнче темле лӑпкӑлӑх сисӗне пуҫларӗ. Пӗччен мар иккен вӑл, юлташлӑ, туслӑ пулма тивӗҫ хӗр те пур.

Алмас килелле утнӑ чухне кашкӑр улани илтӗнсе кайрӗ. Сасси инҫе пулсассӑн та, Алмас хӑвӑртрах утма пуҫларӗ. Кашкӑр кашкӑрах вӗт, ӑслӑ та хӑюллӑ чӗрчун. Унтан тем те кӗтме пулать. Алмас чупнӑ пекех васкаса киле кӗчӗ. Кунта ҫывӑрма шутламаҫҫӗ те иккен, тӑваттӑн калаҫса лараҫҫӗ: Ватрас, Амине, Пӑрчкан тата мӑчавӑр.

— Инҫех мар кашкӑрсем улаҫҫӗ, — терӗ Алмас.

— Илтрӗмӗр-ха, ахальтен пулас ҫук,- пӗлтерчӗ Ватрас.

— Хуйхӑ-суйхӑнах ӗнтӗ,- хутшӑнчӗ калаҫӑва Амине.

— Ҫук, — терӗ татӑклӑн Пӑрчкан. — Ку вӑл ҫула йыхӑрса улани. Вӑл ман хӑлхара ӗмӗрлӗхех юлчӗ. Ҫак сасӑ хыҫҫӑн килтӗм те ӗнтӗ тӑван ене. Мӗншӗн ҫула чӗннине те тавҫӑратӑп эпӗ. Ватрас, ҫакӑнтан тармалла сирӗн. Унсӑрӑн пӗтетӗр. Эсрел тӗп тӑвать.

— Эпӗ те ҫаплах шутлатӑп, — терӗ Амине. — Пӗтетпӗр капла. Улӑпне те темшӗн вӑратаймарӗҫ. Хытӑ сыхлаҫҫӗ пулас.

— Ку хутӗнче, тен, вӑратӗҫ-ха. Кӗтмелли нумай юлмарӗ, — терӗ мӑчавӑр. — Енчен ку хутӗнче те ӗҫ тухмасассӑн, пурӑнмалли вырӑна улӑштарма тивӗ. Ҫурҫӗрелле сӗм вӑрмансем пур теҫҫӗ.

Ҫак самантра каллех кашкӑр сасси илтӗнсе кайрӗ. Инҫех те мар пулас.

— Чим-ха, — терӗ Пӑрчкан, — тухса кӑшкӑрам, лӑплантарам ӑна.

— Кашкӑр чӗлхине те пӗлет иккен ку, — терӗ Амине Пӑрчкан тухсан.

Айккинче итлесе тӑракан Алмас чӑтса тӑраймарӗ, хӑйне тахҫантанпах канӑҫ паман шухӑша каларӗ:

— Атте, кала-ха, пирӗн мӗншӗн ҫар ҫуккӑ вара. Нивушлӗ Эсреле хирӗҫ тӑма май ҫук.

— Ывӑлӑм, эсӗ ҫамрӑк-ха, чылай япалана пӗлместӗн. Эсрел вӑл ҫав тери вӑйлӑ та хӑрушӑскер. Ун патне пур енчен те пурлӑх юхса пырать. Нӳкерӗсем унӑн пурте хурҫӑ хӗҫӗпе, тимӗр вӗҫлӗ сӑнӑпа. Ҫарӗ вара ҫав тери йышлӑскер, юланут ҫине ларса ҫула тухсассӑн пӗлӗте ҫӗкленнӗ тусан хӗвеле те хупласа лартать. Хамӑр ҫар пирки… Вӑл тахҫан пирӗн те пулнӑ теҫҫӗ, Улӑп ертсе пынӑ ӑна. Халӗ вара хӑвах куратӑн… Вӑйсем пӗр тан мар пирӗн.