Уладзімір Караткевіч - Чорны замак Альшанскі

— Які помнік? Адкуль відаць, што помнік?! — пачаў нервавацца чалавек з партфелем.

— Вы не нервуйцеся, Тодар Ігнатавіч, — сказаў Шаблыка. — Вы бухгалтар, вы можаце і не ведаць, што гэта — другая палова XVІ стагоддзя.

— Адкуль відаць?

— Дошка была.

— Дзе яна, дошка? — спытаў Тодар Ігнатавіч.

— Здзерлі дошку! — узвіўся раптам крыкам «каўбой». — У бур'яне яна валяецца! А ўсё ты, канторская скрэпка! Ты, Ганчаронак! Ты, чарнільная твая душа! Ты людзей падцкоўваеш, нібы гэты замак галоўны твой вораг.

— Ціха, Міхась, — сказаў яму Шаблыка, але «каўбой», відаць, зусім не ўмеў сябе трымаць і ўжо зусім азвярэў.

— Скардзіцца на вас будзем. А табе, Ганчаронак, я дам дыхту. Я табе неяк так прыму ў кулакі, так з морды мяса…

Вочы Ганчаронка былі б страшнаватыя, каб не былі такія дурныя.

— Я, між іншым, не толькі бухгалтар. Я і член пасялковага Савета.

— А-а, — іранічна працягнуў Шаблыка. — Ну-у, калі член пасялковага Савета — тады абавязко-ова трэба бурыць.

— Ды супакойцеся, — сказаў старшыня.

— Вы яго паклічце да спакою, Альшанскі, — сказаў старшыні Шаблыка.

«Альшанскі? Адкуль Альшанскі? З тых? Ды быць не можа. Апошні з немцамі ўцёк і памёр. Ідыёт. Мала, ці што, Альшанскіх. Адзін Гаўрыла ў Полацку?»

— Кажу вам, зрабіце загон наводдаль, Альшанскі, — сказаў Шаблыка. — Іначай будзем скардзіцца.

— Ну і валіце, — сказаў старшыня, — вам жа горай будзе.

— Ты! Ты! — узбеляніўся «каўбой»-Змагіцель. — Ты… віслюк.

— Пра новае думаць трэба, — сказаў старшыня, не пакрыўдзіўшыся на «віслюка», бо не зразумеў.

Я ўсміхнуўся. Я добра ведаю ўкраінскую мову і ведаю, як часам зручна абазваць другога такім чынам. Тыпова беларуская хітрынка. Спецыяльна ўжываць у якасці лаянкі замест нашай — лаянку з іншых славянскіх моў. І душу адвёў, і аблаяў, а той ніц не ўтаропае.

«Віслюк» па-ўкраінску — «асёл».

— Так! Сапраўдны віслюк! Толькі віслюкі робяць такое.

Затое Ганчаронак Тодар Ігнатавіч, бухгалтар і член пасялковага Савета, чамусьці асабліва пакрыўдзіўся на, відавочна, невядомае яму слова «віслюк».

— Ану, паўтары! Ану, паўтары, паўтары!

— Я табе паўтару! — «каўбой» схапіў Ганчаронка за грудкі.

— Высоцкі! — заблажыў той. — Чаго глядзіш на бандыцкае адроддзе?

І тут ад натоўпу аддзяліўся высокі, выключна складзены і збіты мужчына год сарака з нечым. Валасы цёмна-русыя, светлыя вочы прыжмураны. У рухах лянівая грацыя, па якой відаць: можа быць нечакана рухлівы. Нос прамы, рот няўлоўна ўсміхаецца. У вялізнай далоні маленькая пужка.

— Пастарайцеся, Ігнась Якаўлевіч, — сказаў ён сам сабе. — Ну што, сапраўды, за безабразія робіцца?

І лёгка, як кацянят, развёў Ганчаронка і Змагіцеля, трымаў іх выцягнутымі рукамі.

— Ну, няхораша. Ну, бойка будзе, — ляніва ўмаўляў ён. — Ну, міліцыя. Ну, пятнаццаць сутак. Ну, неба ў буйную клетку. Бухгалтар вялікага калгаса, член пасялковага Савета — і пятнаццаць сутак. Непрыгожа… Настаўнік роднага слова — і тратуар перад школай падмятае. Непрыглядна, экзамены скора. Вучні пра Сымона Скарыну слухаць хочуць, а вы…

Чамусьці не паверыў я ягоным словам пра Сымона Скарыну. «Прыдурваецца, здзекваецца», — падумаў я. Таму што была ў ім гэткая старасялянская ветлівасць і выхаванасць, але было і нешта дужа інтэлігентнае.

— Ігнась! — гарлаў Ганчаронак. — Пусці, дай дарвацца.

— Ды не пушчу, — ляніва сказаў Высоцкі.

— Сука ты! Пусці! Пусці, адроддзе свінскае! Пусці, чорт смалены, дымны!

І тут Высоцкі невядома чаму азвярэў:

— Ты за брата… Колькі м-мож… Ты, гадзяня… Ты, выпоўзіна.

Адштурхнуўшы Змагіцеля, ён схапіў Ганчаронка, выдзер у яго партфель, схапіў за карак і за руку і моўчкі пачаў карэжыць. Так, што стала страшна за жыццё таго.

— П-пусці!… П-пусці.

Настаў час умяшацца і ратаваць усіх ад гарачнасці.

Я пачаў наводзіць апарат, выбіраць пазіцыю. Нехта сыкнуў, і паступова авантура пачала сціхаць. Апошні выпусціў бухгалтара Высоцкі. Выгляд ва ўсіх быў збянтэжаны, а ў некаторых — спалоханы. Я нават не чакаў.

— Вы хто такі? — першым ачомаўся Альшанскі.

— А ці не ўсё адно?

— А нашто вы гэта робіце?

— А будзе харошая ілюстрацыя на тэму: «Правілы і нормы сацыялістычнага супольнага жыцця ў Альшанскім наваколлі».

І я шчоўкнуў яшчэ і мур з юнакамі на ім.

— Гэй! Гэта яшчэ нашто? — крыкнуў здалёк старшыня Альшанскі,

— Я Антон Косміч. Прыехаў даследаваць Альшанскі замак і касцёл. Маю адносіны да арганізацыі па ахове помнікаў, між іншым, і гэтага вось вашага замка. Застаў прыемную карціну разбурэння. І «запечатлел». Да ведама сучаснікаў і на памяць нашчадкам. Удзячным нашчадкам.