Эдгар По: Забойства на вулiцы Морг (на белорусском языке)

Такiм чынам, лiчыцца, што дастаткова мець учэпiстую памяць i дзейнiчаць дакладна "па кнiзе" - i можна смела гуляць у вiст. Але майстэрства аналiтыка выяўляецца якраз у тым, што выходзiць за межы правiл. Ён робiць сам сабе мноства высноў i назiранняў. Так, вiдаць, дзейнiчаюць i яго партнёры, але рознiца ў атрыманай iнфармацыi залежыць не столькi ад надзейнасцi, колькi ад якасцi назiрання. Важна - што назiраць. Але наш iгрок нiчым сябе не абмяжоўвае. I хоць яго галоўная мэта - гульня, ён не адмаўляецца i ад высноў наконт рэчаў, што выходзяць за межы гульнi. Ён вывучае твар партнёра, параўноўваючы яго з тварамi працiўнiкаў, назiрае, як кожны iгрок сартуе карты, якiя аказалiся ў яго на руках, часта вядзе падлiк козыраў, анёраў па позiрках, якiя кiдаюць на iх iгракi. Адзначае кожную змену выразу твару ў час гульнi, збiраючы такiм чынам у сваю аналiтычную скарбонку самыя розныя высновы на падставе разнастайных адценняў упэўненасцi, здзiўлення, трыумфу альбо жалю. Назiраючы, як чалавек бярэ бiтку, аналiтык прыходзiць да высновы, цi будзе за ёй яшчэ адна - у масць. Па тым, як iгрок кiдае карты на стол, ён здагадваецца - фiнт гэта цi не. Неабачлiвае альбо неасцярожнае слова, выпадкова выпушчаная з рук альбо перавернутая карта, i як яе хаваюць - насмешлiва альбо спакойна, улiк бiтак i iх раскладка, збянтэжанасць, ваганне, апантанасць альбо трывога усё гэта з'яўляецца для яго, безумоўна, iнтуiтыўнага ўсведамлення прыкметамi сапраўднага стану рэчаў. Пасля першых двух-трох хадоў яму ўжо зразумела, што ў каго на руках, i вось ён ужо выкладае карты настолькi ўпэўнена, нiбыта астатнiя iгракi спецыяльна адкрылi яму свае карты.

Здольнасць да аналiзу не трэба блытаць з простай вынаходлiвасцю, бо калi аналiтык - абавязкова чалавек вынаходлiвы, то чалавек проста вынаходлiвы часта аказваецца надзiва не здатны да аналiзу. Здольнасць да лагiчнага пабудавання цi злучэння, якую звычайна лiчаць прыкметай вынаходлiвасцi i для якой фрэнолагi вызначылi спецыяльны орган (памылкова, на мой погляд), лiчачы гэтую здольнасць першаснай, настолькi часта назiралася ў людзей з iнтэлектам, блiзкiм да iдыятызму, i гэта неаднойчы заўважалася лiтаратарамi, што пiшуць на тэмы маралi. Памiж вынаходлiвасцю i здольнасцю да аналiзу iснуе куды большая рознiца, чым памiж здольнасцямi да фантазiй i ўяўленняў, але па сваiм характары рознiца абсалютна тая ж. Сапраўды, нельга не заўважыць, што вынаходлiвыя людзi заўсёды схiльныя да фантазii, але толькi тыя, якiя на самай справе здольныя да ўяўлення, непазбежна аказваюцца аналiтыкамi.

Далейшы расказ прапануецца чытачу нейкiм чынам як прыклад да выказаных вышэй меркаванняў.

Жывучы ў Парыжы на працягу вясны i часткi лета 18.. года, я пазнаёмiўся з нейкiм месье С. Агюстам Дзюпэнам. Быў ён зусiм яшчэ малады, паходзiў з шляхетнага, сапраўды знакамiтага роду, але ў вынiку самых розных неспрыяльных падзей апынуўся ў такой галечы, што страцiў прыродную энергiю, нi да чога ў гэтым свеце не iмкнуўся i нават не спрабаваў вярнуць былое багацце. З ласкi крэдытораў у яго засталася невялiчкая частка радавой спадчыны, на прыбыткi ад якой ён здолеў дзякуючы вялiкай ашчаднасцi забяспечваць сябе самым неабходным для жыцця, не звяртаючы ўвагi на нешта iншае. Кнiгi - гэта адзiная раскоша, якую ён сабе дазволiў, а ў Парыжы яна даволi дасягальная.

Упершыню мы сустрэлiся ў непрыкметнай бiблiятэцы на вулiцы Манмартр, дзе дзякуючы выпадку - мы абодва шукалi адну i тую ж кнiгу, вельмi рэдкае i адметнае выданне, - выявiлася агульнасць нашых iнтарэсаў. Потым мы сустракалiся зноў i зноў. Мяне глыбока зацiкавiў кароткi, але грунтоўны экскурс у гiсторыю яго роду, якi ён зрабiў з усёй шчырасцю, на якую здольны француз, калi гаворка заходзiць пра сваю асобу.

Мяне ўразiла яго начытанасць, але больш за ўсё нястрымная палкасць i свежасць уяўлення. Шукаючы ў Парыжы тое, што моцна вабiла мяне ў той час, я разумеў, што кампанiя гэтага чалавека ўяўляе для мяне неацэнную каштоўнасць, i адкрыта сказаў яму пра гэта. Урэшце было вырашана, што на той час, пакуль я буду ў Парыжы, мы будзем жыць разам, i так як мае жыццёвыя абставiны былi ў нейкай ступенi не такiя цяжкiя, то я з яго згоды ўзяў на сябе выдаткi, звязаныя з наймам i абсталяваннем дома. Гэта быў асабняк у стылi адпаведным нашаму з iм характару рамантычнай меланхолii, пашкоджаны часам i своеасаблiвы па сваёй архiтэктуры, у зацiшным i адасобленым кутку Сен-Жэрменскага прадмесця. У iм ужо даўно не жылi гаспадары праз нейкiя там забабоны, якiмi мы не цiкавiлiся, i таму ён паступова прыходзiў у заняпад.

Калi б лад нашага жыцця стаў вядомы свету, нас бы абавязкова палiчылi вар'ятамi - хоць, вiдаць, i бясшкоднымi. Наша адасобленасць была поўная. Нiкога ў сваiм доме мы не прымалi. Месца нашага жыхарства старанна трымалася ў тайне ад маiх былых кампаньёнаў, а Дзюпэн ужо даўно не цiкавiўся Парыжам, ды i Парыж не ўспамiнаў пра яго. Мы iснавалi толькi для сябе.