Bolesław Prus: Lalka, tom pierwszy

szlafmyca – czapka nocna. [przypis redakcyjny]

gulden – austriacka moneta srebrna. [przypis redakcyjny]

Zmonitować – napomnieć. [przypis redakcyjny]

rymarz – rzemieślnik wyrabiający uprząż, siodła i inne akcesoria jeździeckie (przede wszystkim ze skóry). [przypis edytorski]

Bagatela – drobnostka [przypis edytorski]

sakwojaż – walizka (podróżna). [przypis edytorski]

neseserka – mała podróżna walizka. [przypis redakcyjny]

kantorek – dawna nazwa biurka. [przypis redakcyjny]

Pryncypał – przełożony, osoba najważniejsza w danej instytucji. [przypis edytorski]

flota angielska wpłynęła na Dardanele – w czasie wojny z Rosją Turcja odwołała się do interwencji państw zachodnich. W związku z tym Anglia zażądała od Rosji wstrzymania kroków wojennych. Ponieważ ze strony Rosji nie było odpowiedzi, flota angielska w połowie lutego przepłynęła Dardanele i zajęła stanowisko naprzeciw Konstantynopola. [przypis redakcyjny]

MacMahon z Ducrotem układali w styczniu zamach stanu – August Aleksander Ducrot (1817–1882) generał francuski, monarchista. Jako dowódca korpusu w Bourges brał udział w przygotowaniach do monarchistycznego zamachu stanu, który nie powiódł się jednak, m.in. wskutek niezdecydowanego stanowiska MacMahona. Skompromitowany Ducrot otrzymał dymisję 18 stycznia 1878 r. [przypis redakcyjny]

bonapartyzm – tu: ideologia i ruch polityczny popierający ród Bonaparte w dążeniach do władzy. [przypis redakcyjny]

republika… – po klęsce cesarza Napoleona III, we Francji 3 września 1870 r. została proklamowana republika. Ustrój republikański został ostatecznie wprowadzony konstytucją 1875 roku. Skrajna prawica dążyła jednak do przywrócenia monarchii. Poszczególne odłamy monarchistów wysuwały na tron różnych kandydatów, m. in. syna Napoleona III, który przybrał imię Napoleona IV. [przypis redakcyjny]

Leon Gambetta (1838–1882) – wybitny polityk francuski; należał do umiarkowanego skrzydła partii republikańskiej; proklamował w r. 1870 republikę. [przypis redakcyjny]

preferans – rodzaj gry w karty na trzy osoby. [przypis redakcyjny]

salopa – watowany płaszcz damski, z peleryną. [przypis redakcyjny]

dwudziestokilkoletni – dziś: kilkudziesięcioletni. [przypis edytorski]

jedynasta – forma konsekwentnie używana przez Prusa; dziś: jedenasta. [przypis edytorski]

taburet – dziś: taboret, stołek. [przypis edytorski]

tłomaczył – dziś: tłumaczył. [przypis edytorski]

dziesięć złotych – do poł. XIX w. mennica w Warszawie wybijała polskie monety; posługiwano się nimi długo, mimo wprowadzenia w Królestwie waluty rosyjskiej, rublowej. 1 zł polski równał się wartości 15 kopiejek, a 10 groszy wartości 5 kopiejek. [przypis redakcyjny]

Napoleon III – Ludwik Napoleon Bonaparte, ur. w 1808 r., bratanek Napoleona I; w grudniu 1848 r. obrany został, głównie głosami chłopstwa, prezydentem republiki; 2 grudnia 1851 r., mając poparcie wojska i wykorzystując osłabienie burżuazji i proletariatu wzajemną walką, dokonał zamachu stanu; rozwiązał Zgromadzenie Ustawodawcze, przedłużył swoje pełnomocnictwo na lat 10 i rozszerzył zakres władzy prezydenta. W rok później, 2 grudnia 1852 r., po przeprowadzeniu plebiscytu ogłosił się cesarzem. Lawirując między klasami społecznymi Napoleon III w rzeczywistości służył interesom wielkiej burżuazji. Swą zaborczą politykę zagraniczną pozorował obroną narodów walczących o wyzwolenie i zjednoczenie polityczne (Włochy, Polska). Zdetronizowany, po klęsce w wojnie francusko-niemieckiej w r. 1870, zmarł na wygnaniu w Anglii w r. 1873. [przypis redakcyjny]

hiszpanka – tu: bródka przycięta spiczasto na sposób hiszpański. [przypis redakcyjny]

chorował na kamień – mowa o kamieniach żółciowych lub nerkowych, cierpieniu bardzo bolesnym, zmieniającym nawet wyraz twarzy chorego. [przypis redakcyjny]

„Hugonoci” (1836) – opera G. Meyerbeera (1791–1864) często wówczas grywana; hugonoci – protestanci francuscy, kalwini. [przypis redakcyjny]

tajemnica, z którą (…) się nie zwierzał – dziś: tajemnica, z której się nie zwierzał. [przypis edytorski]

Napoleonidzi – krewni Napoleona i ich potomkowie. [przypis redakcyjny]

kontent – zadowolony. [przypis edytorski]

historia konsulatu i cesarstwa – Rzecki czyta dzieło prawicowego polityka i historyka francuskiego Adolfa Thiersa (1797–1877) Historia konsulatu i cesarstwa , które ukazało się w latach 1845–1862. Konsulat – okres dyktatorskich rządów Napoleona Bonapartego w latach 1799–1804. [przypis redakcyjny]

wojna włoska z r. 1859 – wojna Królestwa Sardynii i Francji przeciw Austrii, jeden z etapów walk o zjednoczenie Włoch. [przypis redakcyjny]

„Marsz Rakoczego” – narodowy marsz węgierski, skomponowany w połowie XVII w. dla księcia siedmiogrodzkiego, Franciszka II Rakoczego. [przypis redakcyjny]

buduarowy – buduar: elegancki pokój damski. [przypis redakcyjny]

oficjalista – niższy pracownik umysłowy. [przypis redakcyjny]

algierka – rodzaj męskiego ubioru futrzanego. [przypis redakcyjny]

surdut – ówcześnie nazwa wizytowego ubioru męskiego, zwykle ciemnego, z dwoma rzędami guzików. [przypis redakcyjny]

Beaconsfield – właściwie Beniamin Disraeli (1804–1881), polityk angielski, przywódca konserwatystów, w tym czasie premier i kierownik polityki zagranicznej Wielkiej Brytanii. [przypis redakcyjny]

Klemens Metternich (1773–1859) – dyplomata austriacki, przywódca europejskiej reakcji politycznej po roku 1815, wróg liberalizmu i ruchów narodowowyzwoleńczych. [przypis redakcyjny]

Henry Palmerston (1784–1865) – wybitny polityk angielski, przywódca liberałów. [przypis redakcyjny]

Napoleonek IV – Eugeniusz Ludwik (1856–1879), syn Napoleona III, od roku 1870 przebywał w Anglii. Po śmierci ojca, w r. 1874 przybrał imię Napoleona IV jako pretendent do tronu cesarskiego. [przypis redakcyjny]

Komisja Spraw Wewnętrznych – naczelny organ administracyjny w Królestwie Kongresowym, odpowiadający ministerstwu, ustanowiony konstytucją 1815 r., zniesiony w r. 1868. [przypis redakcyjny]