Алесь Яфімаў: Каменная ноч

Злы ўзяў паўзу, даючы Яму асэнсаваць усе гэтыя словы і быццам бы падкрэсліваючы наяўнасць адказу на пытанне. Так, Злы зноў Яго абдурыў: пытанне, якое здавалася рытарычным і нейкім несур’ёзным, насамрэч з’яўлялася пэўным тэстам, інструментам, з дапамогай якога Злы ў чарговы раз даказаў, што на некалькі крокаў далейшы за Яго. Цяпер Ён думаў, што трэба было забыцца на гэтае пытанне, пакінуць яго па-за ўвагай і тады б Ён атрымаў пэўную перавагу, пазбавіў Злога лішні раз патыкаць Яго пысай у недахопы... Аднак, па вялікім рахунку, было ўсё роўна. Значна больш Яму не падабалася зневажальная крытыка Злога, тое, што ён уздымаў на паверхню балючыя тэмы, пра якія Яму непрыемна было слухаць. Ён не быў упэўнены, што Злы кажа праўду і знаходзіць Яго ідэям і дзеянням адзіна правільныя тлумачэнні. Аднак вельмі гладка гэта атрымлівалася ў Злога. Акрамя таго, Яго раздражняла інтанацыя і ўвогуле манера Злога размаўляць: павольна, неяк салодка, быццам бы смакуючы кожнае слова, з нейкім здзекам і фанабэрыстасцю; з нейкай самазадаволенай усмешкай, якую Ён, натуральна, не бачыў, але заўжды адчуваў... Злы казаў так, нібыта заўжды меў рацыю і ведаў пра гэта. І кожны раз імкнуўся паказаць гэта Яму, падкрэсліць сваю перавагу над Ім... Раптоўна Ён зразумеў цікавую рэч:

— Ты папракаеш мяне ў празе да самазадавальнення, аднак, чым ты лепшы? Ты ж сам заўжды імкнешся атрымаць самазадавальненне, калі паказваеш на маі памылкі. Табе ж падабаецца мяне крытыкаваць, «філасофстваваць» над маімі недахопамі. Але дзеля чаго ты гэта робіш? Каб мне дапамагчы? Не, не паверу. Прызнайся, — Ён паспрабаваў парадыраваць Злога. — Ты гэта робіш для сябе, для ўласнага самазадавальнення. Дык чым ты лепшы за мяне?

— Я самадастатковы... Магчыма, справа ў тым, што я — гэта ты? І мая прага да самазадавальнення насамрэч — твая?

Зноў Ён адчуў агідную ўсмешку Злога. І Злы працягнуў:

— Насамрэч, мая самадастатковасць заўжды са мной, а ты займаешся пошукам нейкіх доказаў. І, так ці інакш, залежыш ад іншых людзей. Я ведаю, што чалавек для чалавека з’яўляецца меркай усіх рэчаў, аднак мне цяжка гэта зразумець... Таму ў гэтым плане твая наіўная ідэя мне нават падабаецца. Бо ты хочаш адмежавацца ад іншых і нават наблізіць сябе да Бога... На адным канцы будзе Бог — стваральнік чалавека, а на другім хочаш быць ты — забойца чалавечага роду. Нядрэнна, нядрэнна. І пры гэтым ты нават не шукаеш Герастатавай славы... Але ж Герастат знішчыў толькі храм... І тое, каб знайсці славу сярод людзей. Ты ж гатовы знішчыць усё, і ў той жа час цябе не цікавяць людзі, — ты робіш гэта толькі дзеля самазадавальнення. Таму ты горшы за Герастата...

— Не, я хачу дапамагчы ім. Ім усім...

— Ты баязлівец. Табе страшна і крыўдна паміраць аднаму, таму хочаш знішчыць усіх за кампанію... Табе страшна паміраць, разумеючы, што пасля тваёй смерці жыццё будзе працягвацца і ніхто не заўважыць, што цябе не стала. Ты не можаш прайграць з годнасцю і імкнешся істэрычна змесці з дошкі ўсе фігуры за пару хадоў да непазбежнага мату... Думаеш, што ты ўсё жыццё быў нікчэмным чарвяком, цяр пеў няўдачу за няўдачай, а потым — усіх вынішчыш, і гэта адразу ўзвялічыць цябе амаль да Бога?..

— Пры чым тут гэта? У мяне нават думак такіх не было. Увогуле, што ты там казаў пра Бога? Што Бог будзе на адным канцы як стваральнік, а я — на супрацьлеглым як разбуральнік?.. Г эта смешна. Я не імкнуся схапіць Бога за бараду. Калі на тое будзе Яго воля, Ён не дазволіць астэроіду абрынуцца. А калі абрынецца, значыць Бог вырашыў, што так і павінна быць. Я ж хачу быць каталізатарам... Бо калі Канец Свету ўсё роўна павінен адбыцца, чаму б не цяпер?..

— Што значыць: «Бог дазволіць, Бог не дазволіць»? Ты ж лічыш, што думкі матэрыяльныя і твае заняткі нібыта маюць нейкі фізічны ўплыў на рэальны астэроід. А тады якая, па вялікім рахунку, розніца паміж гэтай тваёй ментальнай буксіроўкай і звычайнымі фізічнымі дзеяннямі? Вырабам выбухоўкі, напрыклад? Ці ты думаеш, Бог хацеў, каб людзі знішчалі людзей атамнай бомбай? Але ж Ён гэта дазволіў. Калі бамбілі Хірасіму, з нябёсаў чамусьці не высунулася велічэзная рука, якая б схапіла бомбу і сціснула яе ў кулаку. Ці як ты ўяўляеш умяшанне Бога? Не трэба забывацца на тое, што Бог зрабіў чалавека вольным. І даў яму вялізную колькасць магчымасцей. А як чалавек іх выкарыстоўвае — пытанне сумлення самога чалавека. Нехта, напрыклад, вынайшаў адвёртку, каб прасцей было працаваць з тэхнікай. Аднак, калі ты пырнеш гэтай адвёрткай чалавека і заб’еш яго — хіба будзе ў тым віна вынаходніка? Не ён жа вінаваты, што ты выкарыстаў яго вынаходніцтва не так, як трэба, ужыў яго дзеля зла... Тое ж і з Богам. Магчыма, думкі насамрэч могуць матэрыялізавацца. Магчыма, гэта не супярэчыць законам фізікі, якіх яшчэ не адкрылі, і гэта таксама пэўны падарунак чалавеку ад Бога. Аднак і інструмент можна выкарыстоўваць па-рознаму. Ты думаеш, як абрынуць астэроід, а мог бы думаць пра тое, што скончацца войны, перастануць паміраць дзеці, а людзі стануць дабрэйшымі... І калі ты верыш, што рэальна можаш кіраваць каменнай глыбай, якая знаходзіцца за сотні кіламетраў, чаму ты не можаш паверыць, што здольны аказаць аналагічны ўплыў на тое, што зусім побач? Паспрабаваў бы спачатку сілай думкі адвучыць суседа ад гарэлкі...