Ганна Навасельцава - З сон-травою...

— Я зазірну ў люстрэка.

Зазірнула. І паказала мне люстэрка, як радасна свеціць яснае сонца. Як цягнецца да яго нейкі незнаёмы, раней не бачаны сіні лес. І гнецца ад ветру, бязгучна кліча некага сон-трава. Але не ідзе да яе аніхто. Аніхто чаканы, жаданы, шчаслівы. Мне падалося, што гэта не сон-трава з люстранога бяздоння, гэта я прамовіла:

— За што ты гэтак са мною?

Адказаў той, хто падараваў такое дзівоснае люстэрка:

— За тое, каб успомніла ўсё, пра што забылася. Сустрэнемся ў вечнасці, лесавічка.

І першым знікае той, каго я вырашыла пакінуць. Прабачальна ззяе, нібы жывое, чароўнае люстэрка. Нібы разумее, як цяжка стрымаць адчай, калі навокал — весялосць і радасць. «Каханне. Слава. Мара. Падумай пра светлае.» — бязгучна шэпча мне люстэрка. За што і ты з мяне здзекуешся, жывое? «Не здзекуюся. Спачуваю». Як можаш спачуваць ты, стварэнне чараў? Ды яшчэ і стварэнне ягоных чараў. «Я невінаватае, — шэпча мне ў адказ люстэрка, — што зрабіў мяне той спадарожнік часу. Але і ён не заўсёды быў такім. Я ж маю сваю ўласную волю і таму скажу табе: калі зараз жа разаб’еш мяне, то назаўжды пазбавішся прадказанага лёсу. І ніколі не сустрэнеш болей самага веднага чарадзея — спадарожніка часу.» Я не разаб’ю цябе, чароўнае. Не магу я разбіць тваю мару. Не магу я разбіць тваю славу. «А каханне?» — зноў бязгучна шэпча жывое. Не кажы, што ўспамінаеш пра гэта дзеля яго. «Не скажу. Навошта казаць, калі ты і сама гэта ведаеш. Як і тое, што аддаў мне спадарожнік часу іскрынку сваёй душы.» Я не веру, што ён хоць хвіліну быў закаханым у мяне, чароўнае люстэрка. Пакажы мне пачатак. Пачатак усяго. Пакажы спадарожніка часу, калі ён быў лепшым. «Глядзі ж.»

І паказала чароўнае люстэрка ўспаміны спадарожніка часу. Мінулае.

...Калі стаў князь Бой легендай майго азёрна-ляснога краю, тады захацелі пераўзысці бацькоўскую славу старэйшыя сыны. Яны доўга гэтага чакалі. Сталі збіраць верныя раці. А пра гэта нічога не ведаў, пайшоўшы ў далёкія лясы, яшчэ па-дзіцячы легкадумны княжыч Белаполь. І яму трэба было хутка стаць дарослым.

Белаполь вярнуўся снежнай зімою, нікім не кліканы, не чаканы. І вырашылі пасмяяцца з яго браты. Ведалі, што не любіў яго бацька, што анічога не пакінуў.

Мовілі малодшаму Боеву сыну:

— Дзе ж ты ходзіш, княжа? Чакае цябе твой край.

Сумеўся ад гэтых слоў Белаполь:

— Мой край? Я не ведаў пра гэта.

І яшчэ зусім сур’ёзна мовілі яму браты:

— Вунь яны, Стаўры ды Гаўры, табе твой край пакажуць. Даведайся ад іх пра сваю зямлю.

Сказалі так не таму, што хацелі ўшанаваць нялёгкі звычай. Колькі змогуць аббегчы яны, верныя старой гаспадарскай волі, столькі абшараў і дастанецца маладому князю. Сказалі так, бо пэўныя былі як ніколі: нікуды не пабягуць Стаўры і Гаўры. Толькі адзін Белаполь і не ведаў, што не могуць верныя абаронцы пазбыцца смутку пасля гаспадарскай смерці. Не чапаюць іх, баяцца. А Стаўры і Гаўры вартуюць Боеву зброю, не дазваляюць да яе дакрануцца анікому. І не з чыіх рук не бяруць ежы. Не, не прызнаюць яны новага гаспадара.

Мовілі так Белаполю браты ды чакаюць, што ж той рабіць будзе. Калі не зможа ўшанаваць звычай, значыць, назаўсёды адмовіцца ад зямлі.

Паклікаў Белаполь Стаўры і Гаўры як быццам сваіх старых сяброў. Паклікаў, і пайшлі яны за малодшым княжычам, пакінуўшы вартаваць княскую зброю. Выйшаў Белаполь на чысты прастор, злавіў дзве птушкі. Злавіў ды пусціў адну на захад, другую — на ўсход. Пабег Стаўры за той, што паляцела на захад, паімчаў Гаўры за той, што кінулася на ўсход. Так абабеглі Стаўры і Г аўры ледзьве не ўсю Боеву зямлю, хопіць на добрае княства.

Віталі людзі Белаполя, убачыўшы ў ім спадкаемца князя. Злавалі на яго старэйшыя браты, хавалі свой гнеў за лагоднымі ўсмешкамі. А ён сам не разумеў таго, што толькі што зрабіў. Смяяўся шчыра, быў задаволены людской радасцю вакол сябе. Смяяўся ды не мог прадбачыць, што ж будзе далей.

Ведаю тую легенду, чароўнае люстэрка. Легенду пра незвычайнага князя, які праславіў сваё імя. «Ведаеш. Ды ці ўсю.» Ды яшчэ мовіш мне, жывое, каб не заблукала я ў легендзе. Не згубілася ў ёй. Я не згублюся, я хачу зразумець. Я хачу паглядзець на ўсё вачыма спадарожніка часу. Пакажы яго мінулае, пакажы.

...Паляцела белая сарока, панесла ў дзюбе княжацкі пярсцёнак. Кінуліся за ёю наўздагон Стаўры і Гаўры, кінуліся, але не злавілі. І тады на яе шляху паўстаў ты, які называеш сябе спадарожнікам часу:

— Навошта радасна стракочаш? Мне зусім не весела з тваёй радасці. Аддай лепей тое, што скрала.