Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

I Telimena łączy prośby do łez Zosi,

Ażeby miano większy wzgląd na niewolników.

Wprawdzie oficer rotny, pan Nikita Ryków,

Moskal, lecz dobry człowiek, dał się udobruchać,

Cóż, kiedy sam majora Płuta musiał słuchać!

Ten major, Polak rodem, z miasteczka Dzierowicz,

Nazywał się (jak słychać) po polsku Płutowicz,

Lecz przechrzcił się; łotr wielki, jak się zwykle dzieje

Z Polakiem, który w carskiej służbie zmoskwicieje.

Płut stał z fajką przed frontem, w boki się podpierał

I gdy mu kłaniano się, nos w górę zadzierał,

A za odpowiedź, na znak gniewnego humoru,

Wypuścił z ust kłąb dymu i poszedł do dworu.

A tymczasem Rykowa Sędzia ułagadza

I Asesora także na bok odprowadza;

Przemyślają, jak by rzecz zakończyć bez sądu,

A co jeszcze ważniejsza, bez mieszań się rządu.

Więc do majora Płuta rzekł kapitan Ryków:

"Panie Major! co nam z tych wszystkich niewolników?

Oddamy pod sąd? będzie szlachcie wielka bieda,

A Panu Majorowi nikt za to nic nie da.

Wiesz co, Major? ot, lepiej tę sprawę zagodzić,

Pan Sędzia Majorowi musi trud nagrodzić,

My powiemy, że my tu przyszli dla wizyty,

A tak i kozy całe, i wilk będzie syty.

Przysłowie ruskie: Wszystko można, lecz ostrożnie:

I to przysłowie: Sobie piecz na carskim rożnie;

I to przysłowie: Lepsza zgoda od niezgody;

Zaplątaj dobrze węzeł, końce wsadź do wody.

Raportu nie podamy, tak się nikt nie dowie.

Bóg dał ręce, żeby brać, to ruskie przysłowie".

Słysząc to Major wstaje i od gniewu parska:

"Czy ty oszalał, Ryków? to służba cesarska,

A służba nie jest drużba, stary, głupi Ryków!

Czy ty oszalał? ja mam puszczać buntowników!

W takim wojennym czasie! Ha, pany Polaki,

Ja was nauczę buntu! Ha, szlachta łajdaki,

Dobrzyńscy, oj, ja znam was! Niech łajdaki mokną!

(I zaśmiał się na całe gardło, patrząc w okno).

Wszakże ten sam Dobrzyński, co siedzi w surducie -

Hej, zdjąć mu surdut! - w roku przeszłym na reducie

Zaczął ze mną tę kłótnię. Kto zaczął? on, nie ja.

On, gdy tańczyłem, krzyknął: <>

Że wtenczas za pułkowej okradzenie kasy

Byłem pod śledztwem, miałem wielkie ambarasy,

A jemu co do tego? Ja tańczę mazura,

On krzyczy z tyłu: <> - Szlachta za nim: <>

Skrzywdzili mnie - a co? wpadł w me szpony szlachciura.

Mówiłem: Ej, Dobrzyński! ej, przyjdzie do woza

Koza - a co? Dobrzyński, widzisz! będzie łoza".

Potem Sędziemu szepnął, schyliwszy się, w ucho:

"Jeśli chcesz, Sędzio, żeby to uszło na sucho,

Za każdą głowę tysiąc rubelków gotówką.

Tysiąc rubelków, Sędzio, to ostatnie słówko".

Sędzia chciał targować się, lecz Major nie słuchał,

Znowu biegał po izbie, dymem gęsto buchał,

Podobny do szmermelu albo do rakiety.

Chodziły za nim prosząc i płacząc kobiety.

"Majorze - mówił Sędzia - choć pozwiesz do prawa,

Cóż wygrasz? Tu nie zaszła żadna bitwa krwawa,

Nie było ran; że zjedli kury i półgąski,

Za to wedle Statutu zapłacą nawiązki.

Ja na pana Hrabiego nie zanoszę skargi,

To tylko były zwykłe sąsiedzkie zatargi".

"A czy Sędzia - rzekł Major -

ż ó ł t ą k s i ę g ę czytał?"

"Co to za żółta księga?" pan Sędzia zapytał.

"Księga - rzekł Major - lepsza niż wasze statuty,

A w niej pisze co słowo: stryczek, Sybir, knuty;

Księga ustaw wojennych, teraz w Litwie całéj

Ogłoszonych; już pod stół wasze trybunały.

Podług ustaw wojennych za takową psotę

Pójdziecie już to najmniej w sybirną robotę".

"Apeluję - rzekł Sędzia - do gubernatora".

"Apeluj - rzekł Płut - choćby do Imperatora.

Wiesz, że gdy Imperator zatwierdza ukazy,

Z łaski swej często karę powiększa dwa razy.

Apelujcie, ja może wynajdę w potrzebie,

Mospanie Sędzio, dobry kruczek i na ciebie.

Wszak Jankiel, szpieg, którego już rząd dawno śledzi,

Jest twoim domownikiem, w karczmie twojej siedzi.

Mogę teraz was wszystkich wziąć w areszt od razu".

"Mnie - rzekł Sędzia - brać w areszt? jak śmiesz bez rozkazu?"

I przychodziło coraz do żywszego sporu,

Gdy nowy gość zajechał na dziedziniec dworu.

Wjazd tłumny, dziwny. Przodem, niby laufer, bieży

Ogromny, czarny baran, a łeb mu się jeży

Czterema rogami, z których dwa jako kabłąki

Kręcą się koło uszu, ubrane we dzwonki,

A dwa, od czoła na bok wysuwając końce,

Wstrząsają kulki krągłe, mosiężne, brzęczące.

Za baranem szły woły, trzoda owiec, kozy,

Za bydłem cztery ciężko pakowane wozy.

Wszyscy odgadli, że to wjazd księdza Kwestarza.

Więc pan Sędzia, powinność znając gospodarza,

Stał w progu witać gościa. Ksiądz na pierwszej bryce

Jechał, kapturem na wpół zasłoniwszy lice,

Ale go wnet poznano, bo gdy więźniów minął,

Zwrócił się ku nim twarzą, palcem na znak skinął.

I drugiej bryki furman równie był poznany:

Stary Maciek Rózeczka, za chłopa przebrany;

Szlachta zaczęła krzyczeć, skoro się pokazał,

On rzekł: "Głupi!" - i ręką milczenie nakazał.

Na trzecim wozie Prusak w kubraku wytartym,

A pan Zan z Mickiewiczem jechali na czwartym.

A tymczasem Podhajscy i Isajewicze,

Birbasze, Wilbikowie, Biergele, Kotwicze,

Widząc szlachtę Dobrzyńskich w tak ciężkiej niewoli,

Zaczęli z dawnych gniewów ostygać powoli.

Bo szlachta polska, chociaż niezmiernie kłotliwa

I porywcza do bitew, przecież nie jest mściwa.

Biegą więc do Macieja starego po radę.

On koło wozów całą ustawia gromadę,

Każe czekać.

Bernardyn wstąpił do pokoju.

Zaledwie go poznano, choć nie zmienił stroju,

Tak przybrał inną postać. Zwyczajnie ponury,

Zamyślony, a teraz głowę wzniósł do góry

I z miną rozjaśnioną, jak kwestarz rubacha,

Nim zaczął gadać, długo śmiał się:

"Cha, cha, cha, cha,