Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

Gdyby się tak obrócić i gracko, i raźnie,

I u nas w Litwie sprawić Moskwie taką łaźnię?

He? co myślisz, Macieju? Jeśli z Bonapartem

Moskwa drze koty, to on wojuje nie żartem:

Bohater pierwszy w świecie, a wojsk ma bez liku!

He, cóż myślisz, Macieju, nasz ojcze Króliku?"

Skończył. Czekają wszyscy Macieja wyroku.

Maciej głowy nie ruszył ani podniósł wzroku,

Tylko ręką kilkakroć uderzył po boku,

Jak gdyby szabli szukał (od zaboru kraju

Szabli nie nosił; przecież z dawnego zwyczaju

Na wspomnienie Moskala zawsze rękę zwracał

Na lewy bok, zapewne Rózeczki swej macał;

I stąd był nazywany powszechnie Zabokiem).

Już wzniósł głowę, słuchają w milczeniu głębokiem.

Maciej oczekiwanie powszechne omylił,

Nachmurzył brwi i znowu głowę na pierś schylił.

Na koniec odezwał się, z wolna każde słowo

Wymawiając z przyciskiem, a w takt kiwał głową:

"Cicho! skądże ta cała nowina pochodzi?

Jak daleko Francuzi? Kto nimi dowodzi?

Czy już wojnę zaczęli z Moskwą? gdzie i o co?

Którędy mają ciągnąć? z jaką idą mocą?

Wiele piechoty, jazdy? Kto wie, niechaj gada!"

Milczała, patrząc na się kolejno, gromada.

"Radziłbym - rzecze Prusak - czekać bernardyna

Robaka, bo od niego pochodzi nowina;

Tymczasem posłać pewnych szpiegów nad granicę

I po cichu uzbrajać całą okolicę,

A tymczasem ostrożnie całą rzecz prowadzić,

Aby Moskalom naszych zamiarów nie zdradzić".

He! czekać? szczekać? zwlekać? -

przerwał Maciej drugi,

Ochrzczony Kropicielem od wielkiej maczugi,

Którą zwał Kropidełkiem; miał ją dziś przy sobie.

Stanął za nią, na gałce zwiesił ręce obie,

Na ręku oparł brodę krzycząc: "Czekać! zwlekać!

Sejmikować! Hem, trem, brem, a potem uciekać.

Ja w Prusach nie bywałem; rozum królewiecki

Dobry dla Prus, a u mnie jest rozum szlachecki.

To wiem, że kto chce bić się, niech Kropidło chwyta,

Kto umierać, ten księdza niech woła, i kwita!

Ja chcę żyć, bić! Bernardyn po co? czy my żaki?

Co mi tam Robak! otóż my będziem robaki,

I dalej Moskwę toczyć! trem, bdrem, szpiegi, wzwiady;

Wiecie wy, co to znaczy? - Oto, że wy dziady,

Niedołęgi! He, Bracia! to wyżla rzecz tropić,

Bernardyńska kwestować, a moja rzecz: kropić,

Kropić, kropić i kwita!" - Tu maczugę głasnął,

Za nim cały tłum szlachty: "Kropić, kropić!" - wrzasnął.

Poparł stronę Chrzciciela Bartek, zwan Brzytewka,

Od szabli cienkiej, tudzież Maciej, zwan Konewka,

Od sztućca, który naszał, z gardłem tak szerokiem,

Że zeń, jak z konwi tuzin kulek lał potokiem;

Oba krzyczeli: "Wiwat Chrzciciel z Kropidełkiem!"

Prusak chciał mówić, ale zgłuszono go zgiełkiem

I śmiechem: "Precz - wołano - precz Prusaki, tchórze!

Kto tchórz, niech w bernardyńskim chowa się kapturze".

Wtem znowu głowę z wolna podniósł Maciej stary

I zaczęły cokolwiek uciszać się gwary.

"Nie drwijcie - rzekł - z Robaka;

znam go, to ćwik klecha,

Ten robaczek większego od was zgryzł orzecha;

Raz go tylko widziałem, ledwiem okiem rzucił,

Poznałem, co za ptaszek; ksiądz oczy odwrócił,

Lękając się, żebym go nie zaczął spowiadać;

Ale to rzecz nie moja, wiele o tym gadać!

On tu nie przyjdzie, próżno wzywać Bernardyna.

Jeśli od niego wyszła ta cała nowina,

To kto wie, w jakim celu: bo to bies księżyna!

Jeśli prócz tej nowiny nic więcej nie wiecie,

Więc po coście tu przyszli? i czego wy chcecie?"

"Wojny!" - krzyknęli. - "Jakiej?" - spytał. - Zawołali:

"Wojny z Moskalem! bić się! Hajże na Moskali!"

Prusak wciąż wołał, a głos coraz wyżej wznosił,

Aż posłuchanie częścią ukłonem wyprosił,

Częścią zdobył swą mową krzykliwą i cienką.

"I ja chcę bić się - wołał, tłukąc się w pierś ręką -

Choć kropidła nie noszę, drągiem od wiciny

Sprawiłem raz Prusakom czterem dobre chrzciny,

Którzy mię po pjanemu chcieli w Preglu topić".

"Toś zuch, Bartku - rzekł Chrzciciel -

dobrze! kropić kropić!"

"Ależ, najsłodszy Jezu! trzeba pierwej wiedzieć,

Z kim wojna? o co? Trzeba to światu powiedzieć -

Wołał Prusak - bo jakże lud ruszy za nami?

Gdzie pójdzie, kiedy, gdzie iść, my nie wiemy sami!

Bracia Szlachta! Panowie! potrzeba rozsądku!

Dobrodzieje! potrzeba ładu i porządku!

Chcecie wojny, więc zróbmy konfederacyją,

Obmyślmy, gdzie zawiązać i pod laską czyją?

Tak było w Wielko - Polszcze: widzim rejteradę

Niemiecką, cóż my robim! Wchodzim tajnie w radę,

Uzbrajamy i szlachtę, i włościan gromadę,

Gotowi, Dąbrowskiego czekamy rozkazu,

Na koniec, hajże na koń! powstajem od razu!"

"Proszę o głos!" - zawołał pan komisarz z Klecka,

Człowiek młody, przystojny, ubrany z niemiecka;

Zwał się Buchman, lecz Polak był, w Polszcze się rodził;

Nie wiedzieć pewnie, czyli ze szlachty pochodził,

Lecz o to nie pytano; i wszyscy Buchmana

Szacowali, iż służył u wielkiego pana.

Był dobry patryjota i pełen nauki,

Z ksiąg obcych wyuczył się gospodarstwa sztuki

I dóbr administracją prowadził porządnie;

O polityce także wnioskował rozsądnie,

Pięknie pisać i gładko umiał się wysławiać,

Zatem umilkli wszyscy, kiedy jął rozprawiać.

"Proszę o głos!" - powtórzył, po dwakroć odchrząknął,

Ukłonił się i usty dźwięcznemi tak brząknął:

"Preopinanci moi w swych głosach wymownych

Dotknęli wszystkich punktów stanowczych i głownych,

Dyskusyją na wyższe wznieśli stanowisko;

Mnie tylko pozostaje w jedno zjąć ognisko

Rzucone trafne myśli i rozumowania;

Mam nadzieję w ten sposób sprzeczne zgodzić zdania.

Dwie części dyskusyi całej uważałem,

Podział już jest zrobiony, idę tym podziałem.

Naprzód: dlaczego mamy przedsiębrać powstanie?

W jakim duchu? to pierwsze żywotne pytanie;