Неизвестно - Блакит

Мяне заўсёды зьдзіўляла, захапляла ягонае ўменьне гаварыць з людзьмі, у тым ліку даваць некаму наганяй – спакойна, не павышаючы голас, не зрываючыся, і заўсёды з павагай да субяседніка, нават калі той праштрафіўся, зрабіў непрыгожы ўчынак. Ня раз сам назіраў, чуў ад іншых, з якой павагай ставіліся да свайго першага і кадры розных узроўняў, і простыя людзі. На вялікі жаль лёс гэтага добрага, няўрымсьлівага чалавека склаўся вельмі трагічна. Здавалася, яму, невысокаму, каржакаватаму мацаку, век зносу ня будзе, а тут нечакана прычапілася страшная хвароба, якую ён пераносіў з незвычайнай мужнасьцю і аптымізмам. Па настаяньні медыцыны вымушаны быў пакінуць Смаргонь, адкуль яго ніяк не хацелі адпускаць, і пераехаць у Гародню на пасільную работу. Апошні год ён ляжаў зусім спаралізаваны, многа чытаў, а потым, нібы на злосьць сваёй немачы, пачаў пісаць вельмі вясёлыя, надзвычай аптымістычныя апавяданьні і гумарэскі. Я быў літаральна ўражаны, прачытаўшы прысланыя мне ў “Вожык” два невялічкія апавяданьні з кароценькім, напісаным з вясёлым гумарком, пісьмом аб сваіх нечаканых творчых памкненьнях і просьбай ацаніць, што з гэтага атрымліваецца. Без усялякага перабольшаньня і скідак: і тут у яго выходзіла таленавіта. Адразу ж сёе-тое падправіў па стылі і мове, аддаў у друк, а Івану напісаў ліст з ухвалай і падтрымкай, прапанаваў, каб усё, што напішацца, дасылаў мне і назваў нумар часопісу, у якім будуць надрукаваныя ягоныя першыя творы. Неўзабаве атрымаў ад яго шчыры радасны ліст з падзякай за вельмі важную для яго зараз маральную падтрымку і яшчэ адну гумарэску. Потым дасылаў яшчэ і яшчэ, часам ледзь ці ня кожны тыдзень. На жаль, ня ўсё была магчымасьць надрукаваць, аднак на працягу больш чым году Іванава прозьвішча не сыходзіла са старонак “Вожыка”, нават калі яго ўжо ня стала на гэтым сьвеце...

Прайшлі гады, дзесяцігоддзі, а тыя абкамаўскія “прафсаюзныя” сходкі прыгадваюцца з цеплынёй і ўдзячнасьцю. Рэдкія выпадковыя і невыпадковыя сустрэчы з былымі калегамі заўсёды выклікаюць добрыя, прыемныя пачуцьці, нібыта на нейкія хвілі вяртаешся ў даўнюю адшумелую маладосьць. На жаль, усё менш і менш іх застаецца на гэтым сьвеце. Адны ляжаць немаведама дзе, як мілы Іван Аўсейчык на запушчаных могілках амаль што вымерлай ягонай роднай вёскі Шынкаўцы, другія, як Грышкевіч, Русаковіч, – на розных Маскоўскіх могілках, а больш за ўсё – у Гродне, на так званай алеі вядомых людзей, якую пачалі ў пачатку сямідзясятых з рана памерлага вельмі папулярнага старшыні аблвыканкаму Рыгора Філатавіча Фамічова. І добра тады зрабілі, адкрыўшы гэтую ганаровую дзялянку – можна прыйсьці і аднаму за адным пакланіцца. Ад Фамічова да непадалёк Надзеі Андрэеўны Быкавай. І канешне ж, Аляксею Нічыпаравічу Карпюку...

Аляксея Карпюка я ведаў даўно, па публікацыях у “Гродненской правде”, у альманаху “Нёман”, які ў свой час выходзіў у Гродне. Асабліва ўразіла рамантычнасьцю, сьветлым каханьнем ягоная аповесьць “У маладыя гады”. Потым ён практычна перапісаў яе, памяняўшы імя галоўнай гераіні, пашырыўшы твор разы ў чатыры, і яна ня раз выходзіла пад назвай “Данута”. Па мне дык гэта найлепшы, найдасканалейшы Карпюкоў твор. Сустракаліся мы на розных семінарах маладых літаратараў, на якіх ён быў як кіраўнік і настаўнік, а я – радавы ўдзельнік, і нават сумняваўся, што Карпюк запомніў мяне. Калі стаў працаваць уласным карэспандэнтам “Гродненской правды”, сяды-тады прысутнічалі разам на партыйных сходах у рэдакцыі, дзе ён быў на партуліку. Але, здаецца, Карпюк ні разу на гэтых сходах не выступаў, больш за тое – рэдка калі даседжваў да канца: зарэгіструецца дзеля прысутнасьці, пасядзіць з паўгадзіны – і пайшоў па сваіх справах. Усе ведалі Карпюкоў характар, ягоную фантастычную непаседлівасьць, і не зважалі. А ўсур’ёз пазнаёміўся з ім, калі стаў працаваць у абкаме партыі і асабліва – як пачаў курыраваць абласное аддзяленьне Саюзу пісьменьнікаў, дзе ён быў старшынём. Прадставіў мяне яму Васіль Быкаў, з якім выпадкова сустрэліся, стаялі і гаманілі непадалёк ад будынку абкаму на Замкавай вуліцы. І тут, як віхор, на нас літаральна наляцеў Карпюк, заклапочаны, сканцэнтраваны ў сабе.

– Здароў! – прыпыніўшыся, падаў руку Быкаву, потым, глянуўшы з-падылба, – мне.

– Знаёмся... – кіўнуў на мяне Быкаў.

– Ды я раней за цябе яго ведаю! – з выклікам, пераможна глянуў на яго Карпюк, потым скасіў вока на мяне: – У начальства выбіўся?

– Ды якое там начальства, Аляксей Нічыпаравіч...