Неизвестно - Дубянецкі

З такімі думкамі з такім настроем я пабег туды. Працавалі без пабочных перашкодаў (сакратарка сьпецыяльна была папярэджаная) да 19 гадзінаў вечару з адным толькі звычайнай даўжыні перапынкам на абед.

Мне цікава было ведаць яго адносіны да паўлаўскіх выпадаў супраць выдавецтва, да таго непрыхаванага хамства, што было прадэманстравана. Анатоль неяк сам выйшаў на гэта пытаньне, і, да маёй радасьці, асудзіў паводзіны свайго начальніка. Больш за тое, ён пасьпеў перадаць гэта іншым “уплывовым” асобам з ЦК КПБ – свайму непасрэднаму шэфу Сяргею Законьнікаву і намесьніцы Паўлава Ганьне лазоўскай.

Дзень гэты я лічу плённым. Анатоль вельмі тактоўна папрасіў мяне, каб я, “калі гэта магчыма”, падарыў яму і заўтрашні дзень. Я, натуральна, даў такую згоду…

8 красавіка 1986 году. Сёньня зноў цэлы раборчы дзень tet-a-tet правёў з Анатолем Іванавічам. Зноў круціліся вакол “забароненых”, значыць, антыпартыйных, антысавецкіх матэрыяў: магчымасьць выданьня Скарынаўскай “Бібліі” і астатняй яго спадчыны, а таксама “Мужыцкай праўды” Кастуся Каліноўскага, “Матчынага дару” Алеся Гаруна, зборніка твораў казіміра сваяка і іншага. Я даводзіў магчымасьць і неабходнасьць ажыцьцяўленьня гэтых выданьняў “любой цаною”. Сказаў, што я б выпусьціў усё гэта “легальна-нелегальна”. Убачыўшы яго зьдзіўленьне, я растлумачыў кожную частку-антыпод майго дуалістычнага тэрміну.

“Легальна” – уключыць у план, рыхтаваць праз адпаведныя рэдакцыі і службы, афіцыйна друкаваць, скажам, на Менскім паліграфкамбінаце.

“Нелегальна” – само ўключэньне ў планы шыфраваць. Напрыклад: “Выбраныя пераклады Ф. Скарыны”, “Публіцыстыка К. Каліноўскага”. Другое, тое, што зусім не прапусьціць цэнзура і цэка, не абвяшчаць загадзя ў сваіх прасьпектах (часам такое можа праскочыць), а пасьля адпаведнай падрыхтоўкі несьці непасрэдна ў друкарню. Тут будуць патрабаваць, па-першае, галоўлітаўскага дазволу, па-другое, скажуць, што “яна ў вас не плануецца, нам”, замест чаго выпускаць. Адказваем па парадку: 1) пішам на “рабочым” экземпляры, што згодна з правіламі Галоўліта СССР публікацыі такога парадку не “падвяргаюцца” папярэдняму цэнзарскаму кантролю”. Подпіс “вядучага” рэдактара і дырэктара выдавецтва – і wszystko w porzadku: 2) здымаем ці “пераносім” на наступны год любы “твор” любога Дайліды і “кампенсуем” такую “страту” вось гэтым, сапраўды патрэбным культуры нацыі.

Я сказаў яшчэ Бутэвічу, што ў такіх выпадках я меркаваў кожны раз абыхо­дзіцца бяз новых прадмоваў, каментарыяў і г. д., бо іх абавязкова трэба “літаваць”. А як трапяць яны туды, дык там абавязкова запатрабуюць усе матэрыялы. Вось тут і наступіць “Юр’еў дзень”, а то і “Варфаламееўская ноч”.

Не спадабалася мне сходу выказаная Бутэвічам асьцярожнасьць, якая ў сваю чаргу паказала яго палітычную афарбоўку.

Выслухаўшы ўсё вельмі ўважліва, ён, паміж іншага, сказаў, “паведаміў” мне што “Гаруна, напрыклад, Міхась Фёдаравіч, ні ў якім разе нельга выдаваць, бо Галоўліт яго імя выкрэсьлівае літаральна з усіх публікацыяў. Ды і ўсё-такі больш доказаў у нас, што ён ня наш”.

Вось гэтае “у нас” і “ня наш” мяне надта ж шакавала. Ды й і спасылка на Галоўліт: Я яму пра Фаму, а ён мне пра Ярому! Я вучу яго, як абысьці цэнзуру, а ён толькі ведае, што ёй мусова падпарадкоўвацца… Атрымалася, як у таго лектара, што расказваў некалі сялянам пра лакаматыў, а ў канцы сваёй гарачай прамовы пачуў пытаньне: “А куды ж, таварышак, лейцу прывязаць да гэтай машыны?”

Анатоль заўважыў мой раптоўны песімістычны настрой і папрасіў, каб я яму дазволіў ісьці з выдавецтва разам са мною. Гэта было ўжо васемнаццаць гадзінаў з хвілінамі.

9 красавіка 1986 году. “Вырашаю” праблему мэблі. Як і любая савецкая праблема, яна нялёгка паддаецца вырашэньню. У “Дамах мэблі” быццам бы яе поўна. Але ж тое, што купіў бы, на ім абавязкова будзе таблічка “Образец”, тое, што бясплатна ня возьмеш, упрыгожана шыльдай “Сегодня в продаже”. Ёсьць, праўда, пад такімі шыльдачкамі і добрыя рэчы, але ж не дакупішся – імпартныя. Дарэчы, іх ужо не бяруць нават багатыя саўбуры. Навучыліся, нарэшце, і ў СССР даволі прыстойна рабіць самі. І значна таньней гэта абыходзіцца. Але якраз на гэтых вырабах і красуюцца таблічкі са словам “Образец”. А калі гэты “Образец” стане таварам – невядома. І нельга запісаць у краме “свой попыт” – не запісваюць. “Прадаем па меры паступленьня, свабодна” – адказваюць. Уміляе гэтае слова: “свабодна”. Нехта тут жа даволі трапна адрэагаваў на яго: “Ага, добрае “свабодна”! Бегаеш кожны дзень па ўсім горадзе, паклаўшы язык на плячо”.