Уладзімір Дубоўка - Пялёсткі

Напісаў Міхась сваё сачыненне так складна, так прыгожа, што настаўнік сам прачытаў яго перад усім класам. Гэта была большая ўзнагарода, чымсьці пастаўленая чырвоным атрамантам пяцёрка.

У Міхася на твары была сціплая радасць. Здавалася, што ён сваімі думкамі лунае там, на Навагрудчыне, у бэзавым садзе, слухае пявучыя акорды. Ды і многія з нас у сваім уяўленні бачылі так добра і выразна намаляваны Міхасём утульны куточак!

І вось на перапынку падаў свой голас наш аднакласнік Цыпрук, якому паставілі тройку.

- Гэй ты, бабуліна фісгармонія! А я паставіў бы табе тройку, а не пяцёрку. Падумаеш! Музыкай бабуля займаецца! Мая бабуля дапамагае бацьку кілбасы рабіць на продаж, машыну круціць. Гэта больш каштоўная музыка!..

Міхась ад такой нечаканкі зніякавеў. У яго задрыжалі вусны. Здавалася, што з ягоных вачэй зараз пырснуць слёзы. Мы таксама збянтэжыліся. І стварылася ўражанне, што нібыта нехта заскочыў у садок, паламаў, патаптаў бэзавыя кусты, кветкі, распудзіў салаўёў, а пасля кіем ударыў па струнах, і яны пачалі не спяваць, а рыдаць, надрыўна галасіць.

Ад таго часу Цыпрук і некаторыя іншыя хлопцы ніколі не называлі Міхася інакш, як толькі «бабуліна фісгармонія». А хлопец быў такі сціплы, што нават адгукаўся на мянушку...

Нядаўна сустрэў я таго Цыпрука зноў. Пражыўшы жыццё, ён ніколькі не змяніўся. Узяўшы мяне за гузік, пачаў:

- Ты разумееш: паэт у сваім вершы кажа, што яго расчуліў пах свежага, толькі што спечанага духмянага хлеба. Ці варта псаваць паперу такой гастранамічнай пісанінай?!

- Слухай, Цыпрук! - адказаў я, далікатна вызваліўшы свой гузік. - Прызнайся шчыра: табе малому мядзведзь вуха адтаптаў? У маладыя гады ты быў супраць музыкі, цяпер ты супраць паэзіі. Ды які ж ты тонкі крытык, проста дзіва!

Рыхтуючы з нас вясковых настаўнікаў, якія павінны ствараць у сваіх вёсках асяродкі культуры, нашы педагогі імкнуліся прышчапіць нам усе добрыя якасці, уласцівыя сапраўднаму культурнаму чалавеку. Кожны настаўнік звяртаў нашу ўвагу на ўсе станоўчыя і адмоўныя рысы літаратурных ці гістарычных асоб, якія маглі б быць карысныя і каштоўныя пры фармаванні нашых уласных характараў.

Дырэктар, чалавек надзвычайна высокай адукацыі, аўтар вялікіх прац па гісторыі расейскага старадаўняга мастацтва, Н.Н.Ушакоў выказваў неаднойчы жаль з прычыны таго, што мы, прыехаўшы ў параўнаўча чужы горад, не маючы ўласнага памяшкання, не можам наладжваць літаратурна-мастацкіх вечарын, на якія б маглі запрасіць хлопцаў і дзяўчат з іншых школ. Шкадаваў і аб тым, што мы не можам праз гэту ж прычыну навучыцца правільна і прыгожа танцаваць класічныя танцы. Некалькі разоў на сваіх лекцыях па гісторыі педагогікі ён казаў нам, што мы не павінны трымацца дзікунамі ў адносінах да дзяўчат-гімназістак, рэкамендаваў нам знаёміцца з імі, праводзіць іх у школу, на канцэрты.

І вось аднойчы, хоць і ў чужым памяшканні, нашай настаўніцкай семінарыяй быў арганізаваны вечар. Праграма была бадай што звычайная: дэкламацыя вершаў, спевы, гульні ў розныя фанты, танцы. Нам дырэктар загадзя наказаў, каб мы даглядалі гасцей, стваралі сваім удзелам добры настрой і, самае галоўнае, каб пасля вечарын абавязкова праводзілі дзяўчат да іхніх кватэр.

На гэтым вечары я і пазнаёміўся з адной гімназісткай - Ленай Багдановіч, бацькі якой жылі ў Невелі і мелі ўласную хатку блізу Віцебскага вакзала. Было ёй гадоў чатырнаццаць-пятнаццаць, бадай мая равесніца. Была яна даволі прыгожая, з карымі вачамі, з доўгімі русявымі косамі, якія ў тыя гады былі модныя. Твар у яе быў тыпова беларускі: з тонкім носікам, злёгку хударлявы, з натуральным румянцам. Адным словам - звычайная сімпатычная дзяўчына. Калі канчаўся вечар, я папрасіў у сваёй спадабанкі дазволу праводзіць яе дадому. Яна дазволіла, крыху падумаўшы:

- А ці зручна будзе табе? Табе ж трэба зусім у адваротны бок...

Памогшы ён апрануць паліто, я сам хутка апрануў свой шынель, павязаў на шыю башлык, без яго мы не мелі права нідзе з'яўляцца ў зімовы перыяд, усклаў на галаву сваю шапку, і мы памаленьку пайшлі. Калі крочыць не спяшаючыся, да дома маёй спадабанкі было не больш васьмі хвілін хады. Мы неяк ухітрыліся ісці больш паўгадзіны. Я, зразумела, вёў яе пад руку. Размаўлялі мы пра ўсё на свеце: пра сваіх настаўнікаў, сяброў, пра навукі. Нават закранулі тэму кахання, але ў літаратурным плане. Калі падыходзілі да яе хаты, мы ўжо так зблізілі свае галовы, што засталося зусім, зусім недалёка да пацалунка. Я, стаўшы на іхнім ганку, наважыўся быў дакрануцца сваімі вуснамі да яе такіх слаўных, прыгожых вусначкаў. І ў гэты самы момант нейкая цёмная хмара нечакана закрыла ад мяне і маю спадабанку, і ясны месяц, і зорнае неба: на маю галаву апусцілася «чудзішча обла, стазеўна і лаяй», абдало мяне попелам, укалола мільёнам іголак і аглушыла, як громам, словамі: