Святлана Алексіевіч - Час second-hand

Я асветлена гэтымі ўспамінамі…

Ад нашага маёнтка… Ад нашай хаты засталіся адны камяні. Але я чую іхняе цяпло, мяне цягне да іх. Прыязджаю туды, як на магілу. Я магу там заначаваць у полі. Хаджу асцярожна, баюся ступіць.

Чалавека няма, а жыццё ёсць. Гоман жыцця… розных жывых істотаў… Хаджу і баюся разбурыць нечы дом. Я і сама магу ўладкавацца дзе заўгодна, як мурашка. У мяне культ дома. Каб раслі кветкі… было хораша… Я памятаю, як у дзіцячым доме мяне вядуць у мой пакой, дзе я буду жыць. Белыя ложкі… Шукаю вачыма: ці не заняты ложак ля акна? Ці будзе ў мяне свая тумбачка? Я шукаю, дзе будзе мой дом. Цяпер… Колькі гэта мы сядзім і гаворым? За гэты час адгрымела навальніца… суседка прыходзіла… тэлефон званіў… Усё гэта ўплывала на мяне, на ўсё гэта я адгукалася. А на паперы застануцца толькі словы… Іншага нічога не будзе: суседкі не будзе, тэлефонных званкоў… таго, што я не сказала, але яно мільгала ў памяці, прысутнічала. Заўтра наогул я пра ўсё, можа быць, распавяду інакш. Словы засталіся, а я ўстану і пайду далей. Я навучылася з гэтым жыць. Іду і іду. Хто гэта мне даў? Усё гэта… Бог даў ці людзі? Калі Бог даў, то ён ведаў, каму даваць. Пакута мяне выгадавала… Гэта мая творчасць… Мая малітва. Колькі разоў я хацела каму-небудзь усё распавесці. Прагаворвала. Але ніхто мяне ні разу не спытаў: «А далей што… далей?» А я ўвесь час чакала добрых ці дрэнных людзей, не ведаю, але ўвесь час чакала людзей. Усё жыццё чакаю, што мяне хтосьці знойдзе.

І я ўсё яму распавяду… і ён спытае: «Ну, а далей што?»

Цяпер пачалі казаць: сацыялізм вінаваты… Сталін… Як быццам у Сталіна была ўлада, як у Бога.

У кожнага быў свой Бог. Чаму ён маўчаў? Мая цёця… наша вёска… Я памятаю яшчэ Марыю Пятроўну Арыставу, заслужаную настаўніцу, якая наведвала нашу Уладзю ў бальніцы ў Маскве. Чужая жанчына… яна і прывезла яе да нас у вёску, занесла на руках… Уладзя ўжо зусім не хадзіла… Марыя Пятроўна дасылала мне алоўкі, цукеркі. Пісала лісты.

А ў дзіцячым прыёмніку-размеркавальніку, дзе мяне мылі, дэзынфікавалі… Я на высокай лаве… уся ў пене… магу паслізнуцца, разбіцца аб цэмент. Слізгаю… спаўзаю… Чужая жанчына… нянька… падхоплівае мяне і прыціскае да сябе: «Маё ты птушанятка».

Я бачыла Бога.

— Раніца. Я на каленях… Стаяла і прасіла: «Госпадзе! Я магу і зараз! Я хачу і зараз памерці!» Нягледзячы на тое, што раніца… і дзень пачынаецца…

Такое моцнае жаданне… Памерці! І я пайшла да мора. Села на пясок. Супакойвала сябе, што не трэба баяцца смерці. Смерць — гэта свабода… Мора білася, білася аб бераг… і настала ноч, а потым зноў раніца. У першы раз я нічога не вырашыла. Хадзіла і хадзіла. Слухала свой голас: «Госпадзе, я люблю цябе! Госпадзе…» Сара бара бзія бзой… Гэта па-абхазску… Вакол столькі колераў, гукаў… А я хачу памерці. Я — руская. Нарадзілася ў Абхазіі і там доўга жыла. У Сухумі.

Жыла там да дваццаці двух гадоў. Да дзевяноста другога года… Пакуль вайна не пачалася. Калі загарыцца вада, як яе загасіць? — кажуць абхазы. Дык яны гавораць пра вайну… Людзі ездзілі ў адных аўтобусах, вучыліся ў адных школах, чыталі адны кнігі, жылі ў адной краіне і мову ўсе вучылі — рускую. І яны цяпер забіваюць адзін аднаго: сусед — суседа, аднакласнік — аднакласніка. Брат забівае сястру! Ваююць тут жа, каля дому… Ну колькі? Ну год таму… два… жылі як браты, усе былі камсамольцамі і камуністамі. Я пісала ў школьным сачыненні: «браты навек…», «саюз непарушны…» Забіць чалавека! Гэта не геройства і нават не злачынства… Гэта такі жах! Я гэта бачыла… Зразумець нельга… не разумею… Раскажу вам пра Абхазію… Я яе вельмі любіла… (Спынілася.) І цяпер люблю, усё роўна… Люблю… На сцяне ў кожным абхазскім доме вісіць кінжал. Калі нараджаецца хлопчык, сваякі дораць яму кінжал і золата. І побач з кінжалам на сцяне вісіць рог для віна. Абхазы п’юць віно з рога, як са шклянкі, рог нельга пакласці на стол, пакуль не вып’еш усё да дна. Паводле абхазскага звычаю, час, праведзены з гасцямі за сталом, у тэрмін жыцця не залічваецца, таму што чалавек піў віно і радаваўся. А як адлічваць час, калі забівае? Страляе ў іншага… Ну як? Я цяпер шмат думаю пра смерць. (Пераходзіць на шэпт.) У другі раз… я ўжо не адступілася… Зачынілася ў ванным пакоі… У мяне ўсе пазногці былі да крыві паздзіраныя. Драпалася, чапляся за сцяну, за гліну, за крэйду, але ў апошнюю хвіліну зноў захацела жыць. І вяроўчына абарвалася… У рэшце рэшт, я жывая, я магу сябе памацаць. Адно толькі… я не магу не думаць пра яе… пра смерць.