Святлана Алексіевіч - Час second-hand

І вось гэты танец маленькіх лебедзяў… Адным словам, пра ГКЧП я пачуў раніцай у краме. Пабег дадому, уключыў тэлевізар: забілі Ельцына ці не? У чыіх руках тэлецэнтр? Хто камандуе арміяй? Патэлефанаваў знаёмы: «Ну, сукі, зараз зноў гайкі закруцяць. Станем шрубкамі і цвічкамі». Мяне зло ўзяло: «А я абедзвюма рукамі — за. Я — за СССР!» У адзін момант ён разварочваецца на сто восемдзесят градусаў: «Канец Міхаілу Мечанаму! Хай папрацуе ў Сібіры!» Разумееце? З людзьмі трэба было размаўляць. Даводзіць. Апрацоўваць. Перш за ўсё браць «Астанкіна» і кругласутачна вяшчаць: ратуйце краіну! Савецкая Радзіма ў небяспецы! Адразу разабрацца з сабчакамі, афанасьевымі ды астатнімі здраднікамі. А народ быў — за!

У самагубства Ахрамеева не веру. Не можа баявы афіцэр павесіцца на шпагаце… са скрынкі ад торта… Як зэк. У турэмнай камеры так вешаюцца — седзячы і падкурчыўшы ногі. У адзіночцы. Не ў вайсковай гэта традыцыі. Афіцэры грэбуюць пятлёй. Не самазабойства гэта, а забойства. Яго забілі тыя, хто забіў Савецкі Саюз. Яны яго баяліся — Ахрамееў меў высокі аўтарытэт у арміі, ён мог арганізаваць супраціў. Народ яшчэ не быў дэзарыентаваны, раз’яднаны, як цяпер. Яшчэ ўсе жылі аднолькава і адны газеты чыталі. Не так, як цяпер: у адных супчык рэдкі, у другіх жэмчуг дробны.

А вось гэта… я сам гэта бачыў… Маладыя хлопцы прыставілі лесвіцы да будынка ЦК КПСС на Старой плошчы, яго ўжо ніхто не ахоўваў. Высокія пажарныя лесвіцы. Залезлі наверх… малаткамі і зубіламі пачалі збіваць залатыя літары ЦК КПСС. А другія ўнізе іх распілоўвалі і раздавалі кавалачкі на памяць. Разбіралі барыкады. Калючы дрот таксама ішоў на сувеніры.

Такім я запомніў падзенне камунізму…»

З матэрыялаў следства

«24 жніўня 1991 года а 21 гадзіне 51-й хвіліне ў службовым кабінеце № 19а ў корпусе 1 Маскоўскага Крамля дзяжурным афіцэрам аховы Карацеевым быў знойдзены труп Маршала Савецкага Саюза Ахрамеева Сяргея Фёдаравіча (1923 года нараджэння), які працаваў дарадцам Прэзідэнта СССР.

Труп знаходзіўся ў сядзячай паставе пад падваконнікам акна кабінета. Спіной труп абапіраўся на драўляную рашотку, якая закрывае батарэю паравога ацяплення. На трупе было адзенне Маршала Савецкага Саюза. Пашкоджанняў на вопратцы не было. На шыі трупа знаходзілася слізкая, вырабленая з сінтэтычнага шпагату, складзенага ўдвая, пятля, якая ахоплівала шыю па ўсёй акружнасці. Верхні канец пятлі быў замацаваны на ручцы аконнай рамы клеючай стужкай тыпу «скотч». Якіх-небудзь цялесных пашкоджанняў на трупе, акрамя звязаных з павешаннем, не выяўлена…»

«Пры аглядзе пісьмовага стала наверсе, на бачным месцы былі знойдзены пяць запісак. Усе запіскі рукапісныя. Запіскі ляжалі акуратным стосікам. Вопіс зроблены ў той паслядоўнасці, у якой запіскі размяшчаліся…

Першую запіску Ахрамееў просіць перадаць яго сям’і, у ёй ён паведамляе, што прыняў рашэнне пра самагубства: «Заўсёды для мяне галоўным быў абавязак воіна і грамадзяніна. Вы былі на другім месцы. Сёння я ўпершыню стаўлю на першае месца абавязак перад вамі. Прашу вас мужна перажыць гэтыя дні. Падтрымлівайце адзін аднаго. Не давайце падставы для злараднасці непрыяцелям…» Другая запіска адрасавана Маршалу Савецкага Саюза С. Сакалову.

У ёй утрымліваецца просьба да Сакалова і генерала арміі Лобава дапамагчы ў пахаванні і не пакінуць членаў сям’і ў цяжкія для іх дні. У трэцяй запісцы ўтрымліваецца просьба аб вяртанні доўгу ў крамлёўскую сталовую і падшпіленая грашовая купюра вартасцю 50 рублёў.

Чацвёртая запіска бязадрасная: «Не магу жыць, калі гіне мая Айчына і знішчаецца ўсё, што я лічыў сэнсам у маім жыцці. Узрост і мінулае маё жыццё даюць мне права сысці з жыцця. Я змагаўся да канца».

Апошняя запіска ляжала асобна: «Я дрэнны майстар рыхтаваць сродкі самазабойства. Першая спроба (у 9.40) не ўдалася — парваўся тросік. Збіраюся з духам усё паўтарыць нанова…»

Графалагічная экспертыза ўстанавіла: усе запіскі напісаныя рукой Ахрамеева…»

«…Малодшая дачка Наталля, з чыёй сям’ёй Ахрамееў правёў апошнюю ноч, распавяла: «Яшчэ да жніўня мы не раз пыталіся ў бацькі: «У нас магчымы дзяржаўны пераварот?» Шмат хто быў незадаволены тым, як пайшла гарбачоўская перабудова — яго балбатнёй, слабасцю, аднабаковымі саступкамі ў савецка-амерыканскіх перамовах па раззбраенні, эканамічным становішчам краіны, якое пагаршалася. Але бацька гэтыя размовы не любіў, ён быў упэўнены: «Ніякага дзяржаўнага перавароту не будзе. Калі б армія захацела зрабіць пераварот, то ёй бы на гэта хапіла дзвюх гадзін. Але ў Расіі нічога сілай не даб’ешся. Прыбраць непажаданага кіраўніка — не самая вялікая праблема. А вось што далей рабіць?»