Уладзімір Арлоў - Адкуль наш род

Агледзеўшы неацэнную Луцкевіцкую калекцыю, Максiм Багдановiч аднойчы захоплена сказаў: “Гэта фундамент нашага адраджэння. Гэта i праз тысячу гадоў будзе сведчыць, хто такiя беларусы”.

Iван Луцкевiч, як i Максiм Багдановiч, быў цяжка хворы на сухоты, аднак нiколi не шкадаваў сябе. У 1919 годзе сябры завезлi яго на курорт у Польшчу. Але ўжо было позна.

Братаву справу працягваў Антон. Ён быў кiраўнiком ураду Беларускай Народнай Рэспублiкi, займаўся навукай, працаваў у Вiленскай беларускай гiмназii.

Луцкевiчаў заслужана называюць бацькамi Беларускага Адраджэння.

Прыгожае слова “грамадђ” азначае людзей, аб’яднаных адной справай.

Грамадой назвалi першую ў гiсторыi беларускую партыю, створаную ў 1903 годзе. Слова “партыя” паходзiць з лацiнскай мовы i значыць прыкладна тое самае, што i грамада. Партыя — гэта адданыя сваёй справе людзi, якiя вядуць за сабою iншых.

Разам з братамi Луцкевiчамi заснавальнiкамi Грамады былi Вацлаў Ластоўскi, Вацлаў Iваноўскi, Алаiза Пашкевiч (Цётка) ды iншыя беларускiя палiтыкi, вучоныя, пiсьменнiкi. Грамада хацела вызваліць нашу краіну з-пад улады расейскага цара, каб беларусы маглi самастойна будаваць сваё свабоднае i заможнае жыццё. У Грамады былi баявыя групы. Зброю для iх назапашвалi i хавалi ў доме Луцкевiчаў.

Грамада стала галоўнай сiлаю, дзякуючы якой была абвешчаная незалежная Беларуская Народная Рэспублiка.

Надзвычай шмат зрабiлi для Беларускага Адраджэння нашы вучоныя.

Мовазнаўца Яўхiм Карскi даказаў усяму свету самастойнасць i багацце беларускай мовы. Сваю вялiзную працу вучоны выдаў у сямi кнiгах. Ён склаў карту тых земляў, дзе гавораць па-беларуску.

Межы беларускай мовы на карце Карскага значна шырэйшыя за межы нашай Рэспублiкi Беларусь. Яўхiм Карскi ды iншыя вучоныя адносiлi да Беларусi ўсе землi, дзе жыла яе мова: Смаленшчыну, Дзвiншчыну, Вiленшчыну, Беласточчыну.

Сёння Вiльня, Смаленск, Беласток i Дзвiнск (цяпер ён называецца Даўгаўпiлс) знаходзяцца ў суседнiх дзяржавах, але мы павiнны памятаць, што гэта старажытныя беларускiя гарады.

Для Беларускага Адраджэння плённа працавалi і іншыя вучоныя. Яны збiралi i вывучалi казкi, легенды i паданнi, прыказкi i прымаўкi нашага народа. Дзякуючы iхняй працы было даказана, напрыклад, што беларускiя казкi адны з найцікавейшых у цэлым свеце.

На пачатку XX стагоддзя свае буйныя навуковыя працы надрукаваў таленавіты гiсторык Мiтрафан Доўнар-Запольскi. Ён глыбока вывучаў гiсторыю нашай старажытнай дзяржавы — Вялiкага Княства Лiтоўскага. Доўнар-Запольскi казаў, што народ, якi меў сваю дзяржаву ў мiнулым, абавязкова будзе мець яе i ў будучынi.

Выдатным дзеячам Адраджэння быў палiтык, гiсторык i пiсьменнiк Вацлаў Ластоўскi. Ён лiчыў, што беларусам найперш трэба вярнуць праўду пра iх слаўную гiсторыю. Вучоны не памыляўся, бо памяць пра знакамiтых продкаў, iхнiя справы i перамогi робiць кожны народ моцным i мужным. Ластоўскi надрукаваў у Вiльнi сваю кнiгу «Кароткая гiсторыя Беларусi».

У Расейскай iмперыi, якую нездарма называлi “турмой народаў”, друкаваць кнiгi па-беларуску было забаронена. Але на пачатку XX стагоддзя беларусы дамаглiся права выдаваць кнiгi на роднай мове. У Пецярбурзе адразу ўтварылася беларускае выдавецтва, якое назвалi «Загляне сонца i ў наша ваконца».

Выдавецтва распачало сваю працу з выпуску беларускiх падручнiкаў. Потым да чытача прыйшлi першыя кнiжкi Янкi Купалы і Змiтрака Бядулi. Была перавыдадзеная «Дудка беларуская» Францiшка Багушэвiча. У Вiльнi, Полацку, Менску, Слуцку, па ўсёй Беларусi тады стваралiся музычна-тэатральныя гурткi. Для iх выдавецтва выпускала п’есы.

За час свайго iснавання выдавецкая суполка «Загляне сонца i ў наша ваконца» надрукавала болей за 100 тысяч кнiжак. Беларусы нарэшце змаглi свабодна набываць i чытаць кнiгi на сваёй роднай мове.

Найбольш моцна Адраджэнне паказала сябе ў нашай лiтаратуры. Якраз у гэты час загучалi галасы генiяльных беларускiх песняроў Янкi Купалы, Якуба Коласа i Максiма Багдановiча, пра якога ты ўжо ведаеш.

Янка Купала нарадзiўся ў 1882 годзе ў фальварку Вязынка, што памiж Менскам i Маладзечнам. Яго сапраўднае прозвiшча — Луцэвiч, а псеўданiм Купала ён узяў сабе, бо прыйшоў на свет якраз на старажытнае беларускае свята Купалле.

У будучага паэта рана памёр бацька, i малады Янук зведаў смак хлеба, заробленага сваiмi рукамi. Ён працаваў на гаспадарцы, быў хатнiм настаўнiкам, пiсарам. Купала вучыўся на радзiме, потым у Пецярбурзе i Маскве. Але ягоным галоўным “унiверсiтэтам” стала жыццё нашага народа. Купала з дзяцiнства захапляўся народнымi песнямi i казкамi, беларускiмi легендамi i паданнямi.