Уладзімір Арлоў - Адкуль наш род

Першыя вершы Францішак напiсаў па-польску. Але ён адчуваў сябе сынам не польскага, а беларускага народа. Свайму народу паэт i пастанавiў прысвяцiць жыццё і творчасць.

У 1891 годзе ўбачыла свет першая кнiга Францiшка Багушэвiча. Гэта быў зборнiк вершаў «Дудка беларуская». У царскай Расеi друкаваць кнiгi на нашай мове забаранялася. Таму «Дудка беларуская» была выдадзеная за мяжой, а на яе вокладцы замест сапраўднага прозвiшча аўтара стаяў псеўданiм. Псеўданiм — гэта прыдуманае iмя i прозвiшча, якiмі часам карыстаюцца пiсьменнiкi, артысты, мастакi ды iншыя творчыя людзi. Багушэвiч выбраў сабе псеўданiм Мацей Бурачок.

«Дудка беларуская» пачыналася з прадмовы, дзе Багушэвiч баранiў нашу родную мову, якую расейская ўлада забаранiла i ў школах, i ў друкарнях, i ў цэрквах ды касцёлах. Мацей Бурачок пiсаў, што толькi цёмныя людзi завуць беларускую мову “мужыцкай”. Ён раiў чытачам вывучаць суседскiя мовы, але найперш ведаць сваю. Народ, што забыў сваю родную мову, ён параўноўваў з чалавекам, якi хутка памрэ.

“Шмат было такiх народаў, — пiсаў Багушэвiч, — што страцiлi найперш мову сваю, як той чалавек перад скананнем, катораму мову займе, а потым i зусiм замёрлi. Не пакiдайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлi!..”

Тады дзейнічаў царскi ўказ, які забараняў ужываць назву Беларусь у кнiгах i дакументах. Паэт смела сцвярджаў, што, нягледзячы на расейскi прыгнёт, Беларусь жыве. “Там яна, братцы, — гаварылася ў «Дудцы беларускай», — дзе наша мова жыве: ад Вiльнi да Мазыра, ад Вiцебска за малым не да Чарнiгава; там, дзе Горадня, Менск, Магiлеў, Вiльня i шмат мястэчкаў i вёсак”.

Кнiгу адкрываў верш «Мая дудка»:

Праз год пасля «Дудкi беларускай» гэтаксама за мяжой выйшла асобнаю кнiжкай апавяданне Багушэвiча «Тралялёначка», а следам за iм новы зборнiк вершаў «Смык беларускі».

У тым часе паэт атрымаў ад сваяка спадчыну. Грошы дазволiлi Багушэвiчу разлiчыцца з пазыкамi i адбудаваць бацькоўскую сядзiбу ў Кушлянах. Ён звольнiўся са службы i цалкам аддаўся літаратурнай творчасцi.

Багушэвiч пiсаў новыя кнiгi, складаў слоўнiк беларускай мовы. Ягоныя вершы i апавяданнi вучылi людзей шанаваць родную мову, баранiць свой край ад чужынскай набрыдзі.

Пры жыццi Францiшка Багушэвiча яго творы былi забароненыя расейскімі чыноўнікамі. Дагэтуль невядома, дзе схавалi яны рукапiс ягонай трэцяй паэтычнай кнiжкi «Скрыпка беларуская». Знік з Віленскай друкарні і зборнік «Беларускія апавяданні Бурачка».

Але насуперак усяму гэтаму справа Багушэвіча засталася жыць. Творы паэта клiкалi на барацьбу за вызваленне нашай краiны ад расейскага панавання.

Запавет Францiшка Багушэвiча не забываць сваёй мовы, размаўляць на ёй, каб жыла Беларусь, мы павiнны памятаць i сёння. Бо калі не будзе беларускай мовы, знікне і нашая краіна.

1. Раскажы пра дзяцiнства i юнацтва Францiшка Багушэвiча.

2. Чаму Багушэвiч i ягоныя сябры сталi паўстанцамi? Дзе i разам з кiм ваяваў будучы паэт?

3. Што сталася з Багушэвiчам пасля паўстання 1863 года?

4. За што Францiшка Багушэвiча называлi “мужыцкiм адвакатам”?

5. Як называлася першая кнiга нашага знакамiтага паэта?

6. Пра што “Мацей Бурачок” пiсаў у прадмове да сваёй «Дудкi беларускай»?

7. Што ты даведаўся пра iншыя кнiгi Багушэвiча?

8. За што мы шануем Францiшка Багушэвiча сёння?

9. Якi верш Багушэвiча ты ведаеш? Прачытай яго на памяць.

10. Які галоўны запавет пакінуў нам Францішак Багушэвіч?

Адным з найбольш таленавiтых прадаўжальнiкаў справы Францiшка Багушэвiча стаў выдатны беларускi паэт Максiм Багдановiч.

Максiм нарадзiўся ў 1891 годзе ў Менску. Ягоны бацька Адам Багдановiч быў добра адукаваным чалавекам. Ён вывучаў звычаi i абрады старажытных беларусаў, надрукаваў некалькi сваiх працаў. Максiмава мацi Марыя таксама мела лiтаратурныя здольнасцi.

Пасля нараджэння Максiма сям’я пераехала з Менска ў Горадню. У гэтым горадзе прайшлi самыя раннiя i бесклапотныя гады будучага паэта. Але, калi Максiму iшоў шосты год, сям’ю напаткала вялiкае гора: раптоўна памерла ягоная мацi.

Неўзабаве Адама Багдановiча перавялi на службу ў расейскi горад Нiжнi Ноўгарад. Там Максiм пражыў дванаццаць гадоў. Ён рос здольным i дапытлiвым хлопчыкам, вельмi любiў чытаць. Максiмаў бацька меў багатую бiблiятэку. У ёй былі кнігі вядомых ва ўсім свеце пісьменнікаў, а таксама зборнікі беларускай народнай паэзіі.