Янка Брыль - Муштук i папка

Марыля — сірата з далёкай вёскі. I ліха ж яе падагнала выйсці за гэтага Івана! Жыла яна дома пры тату i браце. Пасля тата памёр i адпісаў ёй ажно паўтары дзесяціны, бо яна была з ганьбай: на правай руцэ тры крайнія пальцы наўскасяк аджавала трыбай малатарні. Ад залатой рукі першай у вёсцы жняі i праллі засталася толькі кукса. Марыля абкручвала яе хусцінкай, спачатку ад болю, а потым ад сораму. Сваты пачалі абмінаць яе, i маладосць завяла без пары. Марыля была ціхая, пакорная работніца i жаль свой дзявочы хавала глыбока: па вачах — што пасумнелі, праўда, пасля прыгоды — немагчыма было пазнаць, колькі слёз праліваюць яны ў адзіноце. Думала ўжо дзеўкай векаваць, i з думкай гэтай крыху лягчэй было датуль, пакуль у хаце спачувалі. Пасля ж прыйшлося рознае пачуць ад брата i ад братавай — што i казаць... Марыля зрабілася зусім чужой i лішняй у татавай хаце i ўсё больш ды больш стала думаць аб замужжы,-— хоць які, абы свой куток.

I вось тады падагнала Івана.

Паслухаць было, што казалі аб ім людзі, але нейкі туман найшоў на дзяўчыну, нічога не бачыла. Прыехалі яны тады — мамачкі! — гарэлкі, цукерак, віна... Сватам быў нейкі купец-свінабой. Апрануты абодва па-панску. А як пачаў сват гаварыць — паслухаць толькі! Іван не спадабаўся ёй адразу. Расказвае, колькі ў ix поля, кароў, свіней, як ён з мамаю лён палоў. I ўсё ікае ад выпіўкі, усё садзіць у вочы дымам папяросы. А нос, нос! — быццам нечым наліты, упяўся ўніз i цягне за сабой лупатыя вочы. Прыйшлося, аднак, пагадзіцца, бо цяжка было спадзявацца на лепшага.

Пра пасаг гаварылі нямнога. Паўтары дзесяціны — гэта была амаль палавіна ўсёй татавай гаспадаркі. Прасіць у Мікіты, Марылінага брата, больш, можна было хіба толькі пазычыўшы вачэй у сабакі. Аднак сват i ca сваімі вачыма не пасаромеўся патрабаваць яшчэ i карову.

— Малачко трэба не мне i не вам, яно трэба дачушкам, сынкам,— гаварыў ён Мікіту.— Справа наша старая, а ix — маладая. Малады з маладушкай сюды-туды — i дачушка, праз гадок — сынок, а то i зноў дачка, i што ж,— падай малачка! Не скупіцеся, пане Мікіта, i будзе ўсё на гэтым шытакрыта...

Мікіта быў чалавек гарачы, часта лаяўся, соваўся нават i з кулакамі, аднак доўга спрачацца са сватам не змог,— уступіў i карову, хоць у хаце былі таксама малыя. A выпраўляючы Марылю, расплакаўся, як бабёр, i ўсё аддаў пасля, i вяселле справіў з апошняга, як усе добрыя людзі.

Увечары, напярэдадні шлюбу, дзяўчаты, плетучы вяночак з руты, заспявалі:

I Марыля заплакала. Заплакала не вясельнымі слязьмі, для звычаю, a сапраўднымі, сірочымі. Гэтак ясна зрабілася ўсё,— што без долі сцерлася маладосць, што i цяпер на шчасце спадзявацца цяжка...

— Не плач, галубка, змірышся,— шаптала ёй цётка, маміна сястра, і, азірнуўшыся на Стэпку, Мікітаву бабу, зашаптала цішэй: — Не будзеш хоць хлебу ці добраму слову жадна, не тое што ў гэтай брыдоты...

Ды Марыля не чула, не разумела нічога. Яна ўсё плакала, прыпаўшы галавой да цёткі.

...Грызня, пабоі, беспрасветная праца... Дома нават з куксай работніцай была, там жа таўкачом празвалі. Пераступі — кепска, недаступі — яшчэ горш! А пасля ж яшчэ старыя схамянуліся, што мала ix Ванечка пасагу ўзяў... Тады пайшло яшчэ горш.

I чаму ёй не ведаць было ўпору пра Івана, чаму не знайшоўся добры чалавек ды не сказаў ёй гэтага, чаму яе самую асляпіла?.. Лепш бы ўжо наймічкай век звекаваць.

Гэты дурань ніяк не мог ажаніцца. Куды ні ткнецца — прымуць,— вядома, багаты,— але паглядзяць на самога, паслухаюць, што аб ім людзі гавораць, i аддадуць утратнае. Тады ўзяўся ажаніць яго той самы пан Чыжэўскі, купец з мястэчка, свінабой. От, сабакар i п'яніца, ды брахаць вельмі спрытны,— хоць каго закалыша. Як яна ненавідзела пасля, даведяўшыся аб усім, яго тлустую свіную морду!.. Сыходзіла з хаты, абы ён заехаў да ix.

...Апалі дзявочыя грудзі, уваліліся вочы, кукса была вечна абкручаная лапінкай, а левая рука карэлая, парэпаная. Спачатку хоць песні спяваліся. Абы толькі ўспомніла пра долю,— у кожным напеве сірочай тугі i жалю чулася нешта такое, што душыла за горла, займаючы дух, i па-дзіцячы хацелася плакаць: «Мамачка, галубка!..» А потым i гэта зрабілася надта балючым.

На другім годзе пачулася Марыля першым дзіцем. Але i гэта не ратавала яе ад здзеку. На восьмым месяцы сталася тая бяда, што звяла яе ў дамавіну.