Янка Брыль - Блакітны зніч [Лірычнае]

Ад пахавання даўгавечна-прававернага парторга прайшло блізу дваццаць гадоў, а чорны, неабношаны капялюш, адкрыта пастаўлены ў труне, у нагах таварыша, апошні раз апранутага па-святочнаму, стаяў узвышаўся, каб разам з ім, калі закончыцца службова-сямейнае развітанне, прымята накрыцца чырвоным векам i схавацца ў зямлі, застацца ў старых дрэвах гарадскіх «прэстыжных» могілкаў. I ў беспартыйнай памяці таксама.

«Город Вифлеем, где по преданию родился Иисус Христос...» — гаворыць маскоўскі тэледыктар на былой савецкай мове, з навуковым «по преданию».

Прасвітар пяцідзесятнікаў, выступаючы па радыё «Свабода», падмацоўваецца «навукай археалогіяй». Бо навіна — знойдзены ж парэшткі Ісусавага брата Якава, не папоўскія мошчы, а проста косці, што галоўнае ў тым падмацунку.

Словам: «Веру, Госпадзе, дапамажы майму нявер'ю!»

Нехта з галоўных ідэолагаў з пацешнай прастатою аб'явіў нядаўна, што праваслаўная Царква замяніла цяпер у Беларусі камуністычную партыю. Гаварыў — нібы не памятаючы, што сталася з той партыяй, якая так нядаўна i для яго была пануючай, незаменнай рэлігіяй...

Той, у Наваградку, з газетнай інфармацыі, што згвалтаваў i задушыў малую дзяўчынку, якая гуляла з санкамі на вельмі адпаведным, як яму здалося, месцы. Але міліцыя так хутка выйшла на ягоны след, што застала злачынцу дома, калі ён мыўся, нібы вярнуўшыся з працы.

Зноў бачу тое стараннае ўмыванне...

Яшчэ ў далёкім лістападзе 1971 года, у пісьме да мяне, Калеснік напрарочыў — з Волечкі Іпатавай атрымалася салідная гістарычная пісьменніца. Проза яе — i «Вяшчун Гедзіміна», i «Альгердава дзіда», пасля раней прачытанай i пахваленай «Залатое жрыцы Ашвінаў» — добра чытаюцца. Не для пустой прыемнасці, але i з роздумам.

Гэта — ад сына ў далёкім ваенным паходзе.

A ў мяне яно — з далечы школьнага маленства, адкуль згадалася тое сказала...

Успамінаю ў Ахматавай, можа, i не зусім дакладна: «Из какого сора растут стихи». I хочацца дадаць: «А самі паэты?» Калі падумаць пра сябе. Асабліва ў начной адзіноце.

Ізноў бяда з паўторамі ў запісах. Чытаючы Біблію ў перакладзе Сёмухі, над жывымі старонкамі «Кнігі Рут» здалося даўно запісаным тое, як мы з Караткевічам хацелі падсунуць часопісу «Беларусь» гэтую рэч, пераклаўшы яе, перавёўшы ў сучаснасць, збеларушчыўшы імёны, прыдумаўшы маладога аўтара апавядання, з такім сімпатычным пачаткам: «Гэта было ў ячменнае жніво»... Аднак не вытрымалі свайго сакрэту i сюрпрызу не зрабілі. А задума была мая, хоць i намнога старэйшага.

«Кнігазбораўскі» том Дамэйкі.

Чакаў, спадзяваўся, што ён раскажа, як перапісваў «Пана Тадэвуша» з нялёгкага аўтарскага рукапісу, які я ў 1957-м бачыў ва Уроцлаве, напіша, як ён дапамагаў вялікаму сябру, назіраў перажываў яго натхненне, а ён, замест таго, што ведае, бачыў чуў адзін ва ўсім свеце, тлуміць мяне, чытача, эмігранцкай палітыкай, архітэктурнымі дзівосамі Парыжа, мітуснёй ды марнасцю свецкіх прыёмаў!..

Чылійскія гады i дзейнасць, пра што чытаў у Вуйціка, перачытваць не захацелася. Прачытаў часткова чытанае раней, зямляцкае, — з ціхай Вушай, ракою i маіх маленства i юнацтва, з родным або знаёмым наваколлем. Радаваўся стары бывалец, што над стрэхамі вясковых хатаў ужо ёсць каміны, а вось слоў «Беларусь», «беларускае» — аніразу не сказана.

«З адной старэнькай пагаварыў даўжэй, яна мне пакланілася i сказала: «Я пана маленькага помню», а што пасля гаварыла, добра не зразумеў i яна мяне не лепш, бо праз узрушанасць загаварыў з ёю па-іспанску».

«Ён выбраў месцам свайго вечнага спачынку невялікі хваёвы лясок на ўзгорку каля любімай вёскі Норцавічы, населенай католікамі, працавітымі людзьмі, што размаўляюць па-літвінску».

A якія былі песні на свяце дажынкаў якія Чачот «збіраў народныя песні» — няма нічога... Успамінаўся, вядома ж, другі яго сябар, выказванне таго пра мову землякоў з высокай еўрапейскай трыбуны...

Буйным цветам мяне сустрэла каля зялёнай брамкі алыча. На чарэшнях i вішнях цвет толькі намеціўся. Ноччу быў доўгачаканы дождж. I сліва да рання багата расцвіла, хоць не на сонцы, a ў мокрым цяпле. Учора адразу, толькі выбраўшыся з машыны, пачуў зязюлю, а сёння, выйшаўшы на ганак, прывітаў салаўя. Нават i божая кароўка ўчора, сонечным адвячоркам, шнуравала трухцікам па прыступцы ганку, на якім мы ўтраіх сядзелі. «Усё ажыло» — сказала жонка па праву гаспадыні, якая тут напрацавалася за тыдзень. Не адна, з дачкою.