Змястоўнымі, патрэбнымі здаюцца ва ўсіх галерэях, дзе я ўжо тут пабываў, многія пейзажы. Штосьці падобнае на сапраўдную музыку.
Ад грэчаскай міфалогіі да хрысціянскіх легендаў мастацтва сярэдневякоўя перайшло з выразнай класавай паслядоўнасцю. Нават Хрыстовы яслі выглядаюць... ну, зусім-такі па-арыстакратычнаму прыстойна.
У цэнтры Дрэздэна многа зялёных палян — там, дзе раней былі вуліцы, вокны, палацы, храмы... Стаяць яшчэ руіны, i чарнеюць абсмаленыя дамы, што выжылі ў лютаўскую бамбёжку 1945 года.
Таму, што бамбілі не мы, а амерыканцы, немцы расказваюць нам пра гэта ахвотней,— як быццам просячы чалавечай спагады...
Ці гэтыя руіны сталі, хоць у нейкай ступені, урокам ці, па праклятай інерцыі, будуць каму-небудзь падмацункам для далейшага, новага, яшчэ больш нялюдскага нацыяналізму?
Успомніўся абед у патсдамскім летнім рэстаранчыку, у прыемнай, пасля спёкі, засені духмяных ліпаў. Як i ўсюды на свеце, мілая малеча. А да бацькоў за сталамі, да пажылых мужчын, маладосць i сталасць якіх пачалася ў вайну, я міжволі, з дакладнасцю яркай, балючай галюцынацыі, прымяраў мундзіры, аўтаматы i каскі — да лысых i сівых галоў. Нібы забыўшыся, у якой палавіне Германіі я знаходжуся, з агідай, жахам i адчуваннем заспакоенай пометы бачыў тых, што былі ў нас у якасці пераможцаў i — значна пазней — пераможаных...
Сёння з крутой, арлінай вяршыні крэпасці Кёнігсштайн глядзеў на ўтульныя, чырванадахія вёсачкі ў зеляніне садоў, на палявую i лясную красу далін i ўзгоркаў над велічнай, гістарычнай ды песеннай Эльбай.
I зноў уявілася, што i адгэтуль, з чароўнай Саксонскай Швейцарыі, людзі хадзілі далека, «за свет вочы», паліць старых i дзяцей у якім-небудзь большым ці меншым Асвенціме, большай ці меншай Хатыні, у нашым наднёманскім Новым Сяле...
* * *
Чаму праз майго сына, ставячы яго ў розныя сітуацыі былой i будучай вайны, мне прасцей разумець увесь жах бесчалавечнасці?
Таму, што ён найбліжэйшы да майго «я», мы з ім амаль адно, я больш за ўсё на свеце даражу яго прыходам у жыццё, прыходам у якасці майго наступніка, майго паўтарэння ў лепшай — я так хачу,— у чысцейшай, дасканалейшай сутнасці.
Думаў так, прачытаўшы ў газеце пісьмо паляка, былога вязня фашыецкага канцлагера для дзяцей, адрасаванае былому каменданту таго лагера, мірнаму бюргеру ў адным з зацішных гарадкоў ФРГ.
Уявіліся камендантава аўчарка i мой хлапчук — перад жахам апошніх пакут, зусім адзін, зусім безабаронны...
I потым яшчэ думалася, калі ўявіў, як ён дзесьці ляжыць на траве, пакупаўшыся, абсыхаючы на сонейку,— задумаўся, глядзіць на свет сваімі чыстымі вачыма...
Ён — як усе дзеці ўсяго свету. Усе яны — як ён. Але ж ён для мяне — амаль я сам, мае паўтарэнне ў вышэйшай форме, i таму ён найбліжэйшы мне, i боль усіх дзяцей мне лягчэй зразумець праз боль ягоны, праз боль, што не можа быць не маім.
* * *
Ранняя раніца.
Выйшаў з пакоя загараднага матэля пад яснае, ужо сонечнае неба, пад песню жаваранка i падумаў:
Добра было i добра заўсёды таму, хто i гэтую песню, i гэты рамонак — усё можа падпарадкаваць свайму аднаму, значнаму i трываламу назаўсёды.
* * *
Чарнявая немачка, гід у палацы Сан-Сусі. Яе прастадушна прыязнае, хоць i службовае «лібэ гэстэ» (мілыя госці), што паўтаралася ў кожнай новай зале музея. А потым — «зрыў у асабістае», які, калі ён нават i паўтараецца ў яе з кожнай новай групай наведнікаў, гучыць прыемна, хораша.
Паказваючы ўзоры старога фарфору, яна прызналася нам, трупе савецкіх турыстаў,— зноў жа з прыгожай, натуральнай шчырасцю хоць i адукаванага, але i простага чалавека,— што вось гэты, у гэтай іменна шафе фарфор падабаецца ёй асабліва, больш за ўсе іншыя. З той прычыны, што i яна, як ён, паходзіць з Гарца...
Усе мы, ці амаль усе, міжвольна цёпла ўсміхнуліся.
Лірыка, аказваецца, патрэбная ў кожнай справе.
* * *
Спякотны поўдзень у дарозе Будзішын — Дрэздэн.
З акна імклівай машыны гляджу на ўрадлівае лета.
Добрае жыта — густая, гарачая каша калосся, якую так i хочацца зачэрпаць зверху лыжкай i пахукаць, пастудзіць.
У зялёнай сцяне пшаніцы каля шашы сям-там палаюць агеньчыкі макаў.
Для саміх сябе яны — не пустазелле. I для мяне... ды што там я — i для паэзіі, так неабходнай у жыцці, таксама.
Успомнілася «Жыта» Шышкіна i жыта аднаго з нашых маэстра. Са страху ці з выгады ён «уторгся» ў прыроду, паправіў яе — жыта намалявана чысценькае, колас у колас, як пад лінеечку, а васількі — пустазелле — старанна высаджаны на ўзмежак.
Читать дальше