Адам Глёбус - Браслаўская стыгмата

Вось такi расклад крымiнальны меўся ў тамтэйшых сьледчых. Куды нi зiрнi — паўсюль падазроныя.

Быў i падазроны нумар адзiн, афiцыянт з рэстарацыi «Вiхра». Вiхра — назва крынiчнай рэчкi, што цячэ каля Мсьцiслава. За рэчкаю ў вёсачцы й жыў афiцыянт Гена. Толькi афiцыянтам i бутлегерам Гена зрабiўся не адразу. У першым сваiм жыцьцi працаваў ён школьным настаўнiкам нямецкай мовы. Таму зрэдзьчасу ў рэстарацыйным тлуме гучалi германскiя маналёгi з лаянкаю пра п’яных сьвiньняў. Вытурылi Гену са школы за нудызм. Штодня на золку ён галяком даваў нырца ў халодную Вiхру. Я вельмi паважаю тых, хто зранку акунаецца ў рэчку.

І сам бегаў i плаваў. Бегаў да верасьня i ў верасьнi, калi з усiх рэстаўратараў у касьцёле засталiся двое — я й Мiкола Залатуха. Першым падхапiў хваробу Мiкола. Затэмпэратурыў i зьехаў. Адзiн я бегаць ленаваўся, дый баяўся застудзiцца. А Гена i ў першыя маразы боўтаўся ў бруiстай плынi. Казалi, што ён цэлую клясу сваiх вучняў падбухторыў купацца аголенымi. Я ня веру. Гена — вясковы дзiвак, а не вар’ят. У ягоным партфэле заўсёды хавалiся: чыстая кашуля, каньяк i лiмон. Любая дзеўка сама хацела перапiхнуцца з чыстацелым афiцыянтам. Калi ён за нешта й перажываў, дык толькi не за адсутнасьць полавай блiзкасьцi. Ён перажываў за лысiну. Зарана — у трыццаць — згубiў Гена кудзеры. Ён сам мне пра гэта расказваў, калi напiўся. А пiў Гена з шыкам. Шампанскае, чырвоная iкра ў талерцы, танцы на стале... А потым сьлёзы й расповед пра чортаву лысiну. Я нi хвiлiны не сумняваўся, што Гена нiкога ня гвалцiў i не душыў. А Мсьцiслаў на яго нагаворваў. І мужы замардаваных кабет хацелi таго Гену падлавiць, каб выбiць прызнаньне.

Выбiць прызнаньне можна зь любога. Такiх прыкладаў у крымiналазнаўстве колькi заўгодна. Але ж трэба нэўтралiзаваць маньяка, вось дзе загваздка. І мсьцiслаўцы гэта разумелi, за Генам сачылi, але катаваць не катавалi. А я адразу казаў: марны занятак сачыць за афiцыянтам, акрамя голай дупы на беразе рэчкi нiчога вартага ня высачыш. І нiхто нiчога ня высачыў. І мая праца ў Амсьцiславе падышла да канца. Працаваў я толькi ў цёплы сэзон — з траўня да кастрычнiка. У касьцёле i ў жнiўнi можна застудзiцца на скразьняках, а ў маразы проста здохнеш. Дый адному жыць у паўразбуранай будынiне — ня цукар з хлебам есьцi. Сабраў я пэндзлiкi й матануў у Менск.

Хацелася, вядома, у Нью-Ёрк, але ў Менску справы былi. Інстытут трэба было скончыць нарэшце. І квiток у Амэрыку здабыць... Жартую. Калi я зьяжджаў з Амсьцiслава, думаў — вярнуся абавязкова. А вось i не вярнуўся. Але не хвалюйся, пра маньяка я дакажу.

Яго злавiлi, судзiлi й расстралялi. А расказала мне канцоўку гэтай гiсторыi касiрка з кiнатэатру ў мястэчку Смалявiчы. Быў у мяне пэрыяд, калi думаў, што лепей рабiць свае росьпiсы, чым капiяваць i рэстаўраваць чужое. Дурань. Тых маiх росьпiсаў, дзякуй Богу, ужо няма. Такi сьценапiс жыве да першага рамонту, а ўжо гадоў дваццаць мiнула. А тады размалёўваў я фае ў кiнатэатры зь Мiшам Нацэўскiм, а ён вазьмi й захварэй, як той Мiкола Залатуха. Вось жа шанцавала мне з напарнiкамi. Можа праз гэта й кiнуў я манумэнтальнае мастацтва, дзе трэба брыгадаю, талакою, гуртам. А я адзiн пэцкаў сьцяну, адзiн рыштаваньнi перастаўляў, мучыўся. Падыходзiць да мяне касiрка й пытае: «А гэта ня Вы ў Амсьцiславе касьцёл рамантавалi?» «Я». «А я Вас памятаю. Вы выстаўку рабiлi, увесь горад прыйшоў паглядзець. Нiхто ж ня думаў, што у нашым разбураным касьцёле столькi карцiн на сьценах. А Вас я добра запомнiла, Вы ўсё на пошту прыходзiлi тэлефанаваць. А я на той пошце працавала. Канечне, Вы мяне ня памятаеце. А Вас у Мсьцiславе ўсе ведалi ў твар, ганарылiся, што ў нас такiя людзi працуюць, адукаваныя». Вось i маеш. Я ж думаць ня думаў, што ў Амсьцiславе мной ганарацца. Як Мсьцiслаў, мне давай Нью-Ёрк, а ня нейкi гарадок-мястэчка на беларуска-расейскiм узьбярэжжы. «Вы яшчэ на выстаўцы расказвалi пра жахлiвыя карцiны, пра тое, як расейцы спалiлi Мсьцiслаў i ксяндзоў пасяклi». «У нас i сваёй брыды людарэзнай хапае... А цi злавiлi Вашага маньяка, што цётак забiваў?» «А Вы ня ведаеце? Злавiлi! Мужчыны жонак-нябожчыц упалявалi зьвяругу. Ім падказалi. Ён, гад, яшчэ калi ў школу хадзiў, паспрабаваў адну жанчыну ў лесе згвалцiць. Яна не далася, адбiлася, уцякла. Дый нiкому нiчога не сказала. Ведаеце, брыдка неяк пра такое расказваць. Яна й змаўчала. Час мiнуў. Ён i ў горадзе павучыўся, i ў войску адслужыў, а потым вярнуўся, падушыў цётак i на Поўнач паехаў грошы зарабляць. Не было яго ў мястэчку. Дык нiхто на яго й ня думаў. А прыехаў ён на адпачынак да бацькоў. Жанчына недагвалтаваная ўбачыла вылюдка й згадала ўсю брыдоту. Расказала мужу, а той ужо сваякам пакутнiц падказаў. Мужчыны яго ў абарот, ён i прызнаўся». «Можа ня ён тое рабiў. Ведаеце, калi ў абарот, можна што заўгодна нагаварыць». «Не сумнявайцеся, бо знайшлi ня толькi першых чатырох, а яшчэ дзьве ня знойдзеныя ў лесе так i ляжалi. Ён iх закапаў. Дык калi сьледзтва вялi, ён тыя магiлы й паказаў». «А як гэта мужчыны не забiлi вылюдка, калi ён прызнаўся?» «А ён хiтра прызнаўся. Ён iм сказаў, што толькi адну старую згвалцiў i задушыў, а пра астатняе ў мiлiцыi загаварыў». «Ды хто ж у Мсьцiславе быў такi хiтры?» «А Вы яго добра ведаеце. Памятаеце, у Вас у касьцёле Сокал працаваў вартаўнiком. Ну той, якi, пакуль Вас не было, яшчэ зьняў з касьцёлу цынк i сабе лазьню накрыў. Вось яго сынок i мардаваў баб».