Адам Глёбус - Смерць — мужчына

Дзядзька Анатоль цяпер адданы католiк. А ў Бога ён паверыў пасля драматычнага здарэння на заводзе, дзе рабiлi тэлевiзарныя футаралы. Да здарэння той завод быў знакамiты толькi тым, што на iм у свой час працаваў Освальд, якога прысудзiлi ў ЗША да электрычнага крэсла за забойства прэзiдэнта Джона Кенэдзi. Вось на той завод i ўладкаваўся пасля школы Анатоль простым рабочым, а ўвечары iграў на танцах. У Рубяжэвiчах раптоўна памёр арганiст, i ксёндз праз мацi ўгаварыў Анатоля граць у касцёле. З Мiнска ў Рубяжэвiчы дзядзька ездзiў на матацыкле. I вось, здаецца, Вялiкдзень быў, а на заводзе, як раней знарок рабiлi, — працоўная субота. Анатоль i папрасiў хлопца, каб падмянiў, бо няма каму на службе сыграць. А калi вярнуўся, дык i даведаўся, што цэх выбухнуў i хлопец-падменшчык загiнуў.

Следства высветлiла, што выбух адбыўся з-за няспраўнай вентыляцыi. У сутарэннях загарэўся пыл у вентыляцыйных трубах, агонь перакiнуўся да бочак з лакам, якiм футаралы пакрывалi. Бочкi выбухнулi, i ўсе тры паверхi разам са станкамi i працоўнымi абрынулiся ў сутарэннi, у полымя, у друз, у смерць. У друку паведамленняў не было, але мiнчукi казалi, што загiнула больш як трыста чалавек. Хавалi iх за дзяржаўныя грошы на вясковых могiлках пад Мiнскам, на кожным пагосце не больш як дзесяць нябожчыкаў, каб немагчыма было палiчыць колькасць ахвяр. Ад каго тыя лiчбы хавалi? Зрэшты, i зараз так робяць пасля выбухаў на вытворчасцi.

Анатоль пасля таго здарэння доўга быў як не ў сабе. Можна зразумець, адно следства колькi нерваў папсавала. Чаму не быў? Чаму падмянiўся? Чаму з гэтым хлопцам, а не з iншым? Цi даваў хлопцу грошы? Колькi атрымаў за Вялiкдзень? ...? ...? Намучыўся Анатоль i на ўсе пытаннi знайшоў адзiн адказ. Бог выратаваў! I трэба служыць Богу верна i аддана! I Анатоль служыць, iграе, молiцца. Цяпер у яго машына i месца ў мiнскiм касцёле. I ён мяне нават вучыў, як мастак павiнен маляваць абразы. А ў прыклад ставiў аднаго самадзейнага мазiлу, якога я добра ведаў як аўтара халтурнай афармiлаўкi ў калгасах i касцёлах. Але спрачацца з Анатолем я не стаў дый плявузгаць на калегу тады яшчэ не меў звычкi. Верыць Анатоль, што той мазiла тыдзень молiцца, а толькi потым пачынае пiсаць абраз, хай верыць.

А вось тое, што Анатоль мову нашую не любiць, быдлячай заве, нялюдскай, гэта мяне абражае. З-за гэтага я i ў касцёл не так часта наведваюся. З-за такiх вось меркаванняў i не маем сваёй царквы i сваiх могiлак. Няўжо i надалей беларус будзе думаць, што Бог пачуе толькi, як па-польску цi па-расейску да Яго звяртацца? Таму i надпiсы на помнiках i крыжах у нас адпаведныя: цi па-заходняму, цi па-ўсходняму. А па-тутэйшаму толькi ў паэтаў. Вось i яшчэ адзiн доказ, што беларус — паэт. Пэўна, таму мне i хацелася ў свой час, каб мяне не клалi на пагосце, а спалiлi ў крэматорыi i попел рассыпалi ўздоўж дарогi каля Койданава. Я нават напiсаў пра гэта, але разважлiвы рэдактар выкраслiў. Але хто ведае, што нас чакае ўвечары?

Цяпер, як з тымi ўлёткамi, з друкам i рэдагаваннем значна вальней. Толькi я ўжо не настойваю на крэматорыi. Хай зробiцца, як прасцей. Толькi лепш усё ж спалiць, i яшчэ каб музыкi не было.

А то вось хавалi нашу блiзкую сваячку, прыйшлi школьнiкi з трубамi i барабанам i такое пачалi выдзiмаць — трываць не вытрываеш. Засяродзiцца пад такiя зыкi няможна. Якi смутак? Якая журба? Злосць бярэ! Халадэча, насы ў школьнiкаў пасiнелi, самi яны калоцяцца i выдзiмаюць, хто на што здатны. Ім гарэлкi налiлi, каб сагрэлiся. Яшчэ горш. А ў бубнара зусiм не ў троп атрымлiваецца. Абы-што, а не Шапэн. Так што, каб нiякай музыкi. Хай будзе цiха. Можа, яшчэ чуць буду. Кажуць жа, што чалавек пасля смерцi не адразу слых страчвае. Вось i паўслухоўваюся астатнi раз у чалавечыя галасы. Можа, якi паэт i па-тутэйшаму слова скажа, а гэта мне лепш за ўсялякую струнную ды духавую. Дый няма беларускага пахавальнага марша. Зрэшты, можа, якi з музыкаў i скампануе тутэйшы жалобны марш. Ну, тады меркавацьмем, а пакуль што — цiха.

* * *

Бываюць жа людзi, якiм сумна, а значыць, i спакойна жывецца, i яны нават пакутуюць праз гэта, робяць неверагодныя намаганнi, каб нешта здарылася, адбылося, змянiлася. Яны выпраўляюцца ў далёкiя вандроўкi, караскаюцца па гарах, падаюць, хварэюць, а iм усё роўна сумна. А ў мяне наадварот — заўсёды нешта здараецца. I палову сваёй энергii даводзiцца выдаткоўваць на тое, каб выблытацца з непрыемных акалiчнасцяў цi зноўку не патрапiць у сумнiцельныя сiтуацыi.

"Цiкава ты жывеш", — казаў iнстытуцкi выкладчык, калi мы паехалi на практыку ў правiнцыйны гарадок i ў гатэлi ўсiх нашых хлопцаў разам з выкладчыкам абрабавалi. Усiх, акрамя мяне. I ўсе падумалi, што я злодзей. Цiкава.