Іван Шамякін - У добры час

— Не патрэбна? — Васіль нахіліўся бліжэй, каб разгледзець выраз яго твару. Але ў гэты момант недзе заіржалі коні, і стаеннік звонка адгукнуўся, рвануўшы повад. Максім павярнуўся, ляпнуў яго далоняй па мордзе і спрытна ўскочыў у сядло.

— Так што можаш не турбавацца. Пасеем без цябе.

Але Васіль схапіўся за повад, потым за стрэмя і прытрымаў каня.

— Чакай. Гэта твая асабістая думка, ці праўлення? Твая, вядома. Гонар і ўсё іншае... Дык слухай, што я скажу. Выкінь свой гонар і спытайся ў людзей, жадаюць яны, каб ім дапамаглі, ці не. Я ў сваіх калгаснікаў спытаў. Больш таго, партарганізацыя таксама ўхваліла маю прапанову... За калгас і за ўраджай не адзін ты адказваеш. Цяпер, безумоўна, слова за калгаснікамі «Партызана». І няхай іх старшыня не кіруецца ў такой справе нейкімі асабістымі матывамі. Бывай здароў, Лескавец!

Ён выпусціў повад. Максім, нічога не адказаўшы, павярнуў каня і паехаў, павольна, крокам. Васіль стаяў, глядзеў яму ўздагон і некаторы момант быў упэўнены, што ён вернецца. Яму вельмі хацелася, каб ён вярнуўся. Але хутка постаць каня і чалавека растала ў цемры. Васіль уздыхнуў.

Штораніцы, задоўга да ўсходу сонца, калі над рэчкай яшчэ стаіць туман і на кожнай травінцы, на кожным лісточку вісяць цяжкія кроплі срэбранай расы, Васіль Лазавенка выходзіў у поле. Ішоў па разорах паміж пасевамі, па лугавых сцежках. І заўсёды ў яго была мэта. Шмат дзён ён хадзіў на папары і, як вучыць Вільямс, да ўсходу сонца аглядаў іх паверхню: поўзаў на каленях па мокрай зямлі і лічыў праросткі пустазелля на квадратным метры, якія з'явіліся за ноч. Так вызначаліся тэрміны апрацоўкі папару. Пасля, амаль такім-жа чынам, ён штораніцы аглядаў усходы ільну, потым — гарод, плошча якога ў гэтым годзе яшчэ больш павялічылася.

У апошнія дні ўвагу яго прыцягваў участак цукровых буракоў. Штодзень наведваўся ён сюды, пільна сачыў за іх ростам, запісваў у сшытак свае назіранні. Але ён ніколі не рабіў гэтага ўвечары і нават рэдка калі ў такі позні час выходзіў у поле. У той вечар яго проста пацягнула пагуляць, пабыць аднаму, памарыць, і на балоце ён апынуўся зусім выпадкова.

Сустрэча і размова з Лескаўцом чамусьці прыемна ўзбудзіла яго і зрабіла і без таго добры настрой яшчэ лепшым, узнёслым. Між іншым у калгасе ўсе заўважылі (ды і сам ён адчуваў гэта), як паступова зменьваўся яго характар. Калі год назад Васіль быў маўклівы, пануры, здавалася, акрамя працы і клопатаў аб гаспадарцы больш нічога не ведаў і не хацеў ведаць, то цяпер стаў больш гаваркі, любіў пажартаваць, асабліва з жанчынамі і дзяўчатамі. Гэта дало жанчынам падставу зрабіць адзінадушны вывад:

— Ну, старшыня наш хутка жаніцца будзе. Не прамаргайце, дзяўчаты.

... Да гэтага ў яго часам узнікалі сумненні наконт добрага ўраджаю буракоў. Але пасля таго, што сказаў ён Лескаўцу, для сумненняў не засталося месца: гэтая каштоўная культура павінна апраўдаць усе яго надзеі! Васіль ажно не стрымаўся — павярнуў назад і пайшоў на ўчастак, хоць было ўжо зусім цёмна. Вёска ўтульна свяцілася электраагнямі, зоркамі ляцелі ў яснае неба іскры з трубы «сілавой». А на балоце моцна пахла вільготным торфам.

Васіль ішоў і думаў. Ідэя аб вырошчванні буракоў нарадзілася ў яго яшчэ тады, калі ён упершыню наведаўся да Гайнай. Суседзі-украінны вырошчвалі іх ужо шмат год, атрымлівалі даволі добрыя для паўночнага раёна ўраджаі. Буракі давалі вялікі грашовы прыбытак, і хітрая Тайная любіла пры выпадку пахваліцца імі. Яна з года ў год павялічвала плошчу іх пасеву. Васіль адразу рашыў пераняць вопыт суседзяў. Члены праўлення сустрэлі яго прапанову без асаблівага энтузіязму. Праўда, не пярэчылі (яны звычайна не пярэчылі, калі ён прапаноўваў што-небудзь новае), але аднесліся неяк абыякава.

— Можна пасеяць для спробы... Але ці-ж у нас украінскі чарназём, Васіль Мінавіч?

Васіль абурыўся:

— За сем кілометраў ад нас растуць цудоўныя буракі... Дык няўжо ў нас не тая зямля, не той клімат... не тыя ўмовы?..

Ён цвёрда вырашыў даказаць і Тайнай, і сваім членам праўлення, і ўсім, хто сумняваецца, што буракі з поспехам будуць расці і на зямлі «Волі».

Яго задуму падтрымалі Ладынін і Шышкоў, асабліва горача — аграном. Яны разам на працягу ўсёй зімы перачыталі дзесяткі кніг аб агратэхніцы цукровых буракоў, наведаліся разы два ва украінскі калгас, пагаварылі там з лепшымі майстрамі па вырошчванню буракоў.

З надыходам вясны пачалі думаць аб падборы людзей. Васілю хацелася паставіць на чале гэтай справы такога чалавека, які змог-бы загарэцца гэтай ідэяй так, як ён, зацікавіць людзей, зрабіць вырошчванне цукровых буракоў прафесіяй і, калі не ў гэтым годзе, то цераз год, цераз два вырасціць такі ўраджай, які прынёе-бы славу ўсяму калгасу. Такі чалавек быў, ён думаў аб ім з самага пачатку. Насця! Але пасля выпадку ў полі з агароджай для снегазатрымання яму было цяжка гаварыць з ёй. Нарэшце, адкінуўшы прэч гонар і ўсё іншае, ён аднойчы ўвечары ў сакавіцкую завіруху дзедам-марозам уваліўся ў яе хату. І вельмі напалохаў і самую Насцю і яе бацькоў: ім здалося чамусьці, што ён прышоў у сваты. А таму, калі ён пачаў гаварыць зусім аб іншым — аб нейкіх там бураках, — яго сустрэлі даволі няветліва. І слухаць не захацелі — ні Насця, ні яе бацька, Іван Рагін, старшыня калгаснай рэвізійнай камісіі.