Іван Шамякін - Ахвяры

— Дзе?

— Горад ёсць такі на Каме... У гонар аўтара застою. У былых і, здаецца, будучых Набярэжных Чаўнах.

— З вамі не заснеш.

— А вы хацелі б паспаць?

— Я ні з кім не спаў.

— Знаю, што не спалі. Афармляйце банкаўскі крэдыт. Каля мільёна.

— Вылецім у трубу, Васіль Васільевіч,— застагнаў галоўны.

— Не вылецім! Вылецім са станкамі трыццаць шостага года — са спадчынай панскай Польшчы. Заказвайце платформы. Узнайце грузаёмкасць гэтай лініі. Запішыце яе «шыфр». Я пазваню Наліцкай і Леаніду Генадзьевічу, каб памаглі вам дамовіцца з упраўленнем дарогі. Па лінію паедзеце вы. Але перад гэтым я сам пабуду там,— і праспяваў: — «Горад на Каме — не дастаць рукамі». Дастанем. Дастанем! Сёння я штурмую міністэрства абароны, заўтра — шыннікаў у горадзе на Волзе. Як план?

— Цягнем.

— Міхаіл Юзафавіч! Не цягнуць трэба! Рвануць! Зрабіць запас на перыяд пераабсталявання і асваення. А то Ала нас з'есць і гузікі выплюне, калі не дамо гадавога. Спрабаваў я тут у планавікоў гаварыць аб карэкціроўцы — слухаць не захацелі. Во нетры, я вам скажу! Наша мясцовая бюракратыя — дзіцячы сад. А тут — прафесіяналы трагедыйнага тэатра.

— Толькі ім не кажыце пра гэта,— сур'ёзна папярэдзіў Галубятнік.

— Дрэнна вы думаеце пра свайго дырэктара. Я тут такія пернікі раздаю — пальчыкі аблізваюць. Адну старую сакратарку так зачараваў, што яна спатканне мне назначыла. Не выдавайце жонцы,— Ліхач рагатнуў і сур'ёзна параіў: — Дзейнічайце і вы гэтак жа. Кавалерыйскім наскокам.

— Куды мне да вас.

— Не пыхкайце, як стары паравоз. Пары ў вас яшчэ даволі. Абнімаю.

А праз колькі гадзін Ліхач пераканаўся, што бюракратыя штаба аўтабудаўнікоў таксама «дзіцячы сад», ненамнога вышэйшая, чым наша, свойская, у таго ж Воблікава — у аддзелах жыллёвым, аховы здароўя ці сацзабеспячэння. Непрыступнай цытадэллю аказалася ваеннае ведамства, куды ён вырашыў абавязкова трапіць: іх прадукцыя, пра якую не дазвалялася сказаць нават на пленуме гаркома, «садзіла» завод.

Дырэктар ведаў, безумоўна, не толькі паштовую скрынку, але і дакладны адрас, тэлефоны ўпраўлення, званне, прозвішча начальніка, з якім разы два ўдалося звязацца па тэлефоне. Але гэта мала памагала. Прыйшлося ісці і на лабавы штурм, і на абходныя манеўры толькі для таго, каб дабрацца да нейкага, яўна не першага, ад'ютанта, якому належала далажыць сутнасць справы, а гэта, разумеў Васіль Васільевіч, марная трата часу, бо сутнасць яго справы мог зразумець толькі высокі спецыяліст, дзяржаўны чалавек. У выкшталцонага капітана такая тоўстая браня, што не прабівалі яе ні «кавалерыйскія наскокі», ні жарты, на службе чалавек развучыўся ўсміхацца. «Не дазваляецца, ці што? Гэта, Вася, табе не Зоя Аліеўна! Наіўняк!»

Пасля добрых гадзін трох бою ўдалося дамагчыся, каб пра яго далажылі генералу, з якім Ліхач меў гонар гутарыць па тэлефоне са свайго заводскага кабінета. Аўдыенцыя была назначана на паслязаўтра. Васіль Васільевіч застагнаў так, што прымусіў капітана здзівіцца.

— Ды мне дарагая кожная гадзіна! У нас — перабудова! Пе-ра-бу-дова! Разумееце, што гэта такое? Мы не можам жыць па прынцыпу: салдат спіць, а служба ідзе.

Капітан зморшчыўся, як ад зубнога болю, яўна падумаў: «Які палітычна неадукаваны дырэктар завода».

Васіль Васільевіч пайшоў на «штурм», які лічыў ганебным для сябе і які дагэтуль нідзе не выкарыстоўваў,— прыпужнуць вышэйшым начальствам.

— Пайду ў міністэрства. Да міністра не траплю, але да намесніка яго...— і назваў прозвішча чалавека, які колькі гадоў назад камандаваў Беларускай акругай,— запэўніваю вас, траплю, няхай праз тыдзень, а траплю.

Але ад'ютанта такая атака не пахіснула. Не адразу нават сцяміў настойлівы прасіцель, чаму капітан вокам не маргнуў. Пасля зразумеў: не быў гэты намеснік непасрэдным начальнікам яго генерала. Аднак пагроза ўсё ж падзейнічала. Увечары яго знайшлі ў гасцініцы, і ўжо другі голас, не ад'ютанцкі, больш цывільны, паведаміў, што генерал прыме таварыша Ліхача заўтра раніцою.

Яму дрэнна спалася пасля густа насычанага маскоўскага дня, галава была цяжкая, і ён ехаў на прыём, як кажуць, заведзены, праўда, разумеў, што дыскусіі аб дэмакратыі з генералам не атрымаецца, але пару шпілек усё ж вырашыў падпусціць. Але сустрэў яго чалавек зусім не генеральскага выгляду — маленькі, рухавы і... гасцінна прыветлівы. І гэтым абяззброіў. Загадаў падаць чай. І Ліхачу падабалася, што манументальны ад'ютант ператварыўся ў паслужлівага афіцыянта. Сапраўды, трымаў паднос, як добрая гаспадыня, лепш за Дашу. Размову генерал пачаў з актуальнага анекдота. «Учора мне расказалі забаўны анекдот. Вы бліжэй да мас. Скажыце: ёсць у ім зерне праўды? У сібірака спыталі: «Што такое перабудова?» — «Тайга».— «Чаму тайга?» — «Уверсе шуміць-шуміць, а ўнізе — ціха- ціха».