Іван Шамякін - Ахвяры

«Зараз я скажу... зараз скажу... Вася, я хачу дзіця. Ад цябе».

Пры ўсім хваляванні ўявіла, як ён здзівіцца. І няхай здзівіцца, няхай мацней здзівіцца, з ашаломленым лягчэй размаўляць. Гэта будзе як запозненая помста за яго «Пагуляем у кошкі-мышкі?». Пагуляем, Вася, пагуляем. Але ты гэта хацеў зрабіць, патушыўшы святло, а я — пры ззянні летняга дня, адкрыта, шчыра, галосна для дваіх. Хто ж цяпер будзе кошка, а хто мышка?

Не стрымалася — усміхнулася думкам сваім.

— Смяешся? Не верыш?

— Амаль веру.

— Здзекуешся? Ты мне ніколі не верыла. А я, між іншым, сур'ёзны чалавек.

— Між іншым.

Васіль рагатнуў.

— З табой небяспечна гаварыць. Але скажу табе па-сяброўску: скептыцызм, які ты выпрацавала ў сабе, якасць не лепшая... для тваёй пасады і... для нашага часу.

«Вася, я хачу дзіця — ад цябе».

І тут яе ўдарыла да аглушэння, да звону ў вушах. Яна ажно адхіснулася. А калі ён зарагоча ёй у твар? Ён можа. Пераможна зарагоча, здзекліва. Сыты ж, як кот, правёўшы ноч са сваёй «пампушкай» пасля паўмесячнай адлучкі. Возьме і скажа, ды яшчэ на поўны голос: «Не, Ала, позна. У мяне — жонка, дзеці».

Як яна ўнізіцца, зганьбіцца!

У кабінеце і ў сцен ёсць вушы. Спалохана азірнулася на стол, на тэлефоны, быццам яны здольныя пачуць не толькі словы, але і думкі. І пайшла за стол, бо толькі там, у крэсле за сталом, адчувала сябе ўпэўнена і... спакойна — як за каменнай сцяной. Сказала амаль афіцыйна:

— І ўсё ж ездзіць два тыдні ў такі гарачы час — гэта, прабач, легкадумнасць.

— Але ж я зрабіў за два тыдні тое, чаго, седзячы ў кабінеце, не зрабіў бы і за два гады.

— Добра. Лінію ты атрымаў. Але ж яе трэба ўстанавіць.

— Установім!

— І выканаеце план? — іранічна спытала Ала Уладзіславаўна.

— Ух, план! — Ліхач зморшчыўся, як ад зубнога болю, і пашкроб патыліцу; сеў у крэсла для наведвальніка.— Карэкціроўку не прабіць. Такія бюракраты! Я дакладваў табе па тэлефоне. Скажаш пра план — як у панцыр лезуць. Во дзе трэба ламаць...

— Што ламаць?

— Псіхалогію чыноўнікаў. Дайце мне вырашаць, гаспадару!

— Ты такі ж служачы, як і яны. У грамадстве. Вырашай, для гэтага табе дадзены ўсе правы. Але план — закон, дзяржаўны. Ніякім галасаваннем, ні адкрытым, ні тайным, яго нельга змяніць. «На што ты намякаеш? Табе не падабаецца, што мяне выбраў калектыў? Паламалі твой план аб выбранні Шатохіна?» — ужо ўзлавана падумаў Ліхач. І яшчэ падумаў: варта было б сказаць гэтай самавітай жанчыне ў высокім крэсле, што калі яна выклікала яго дзеля таго, каб зрабіць такую банальную праборку, то дарэмна траціць час, ён залішне таўстаскуры для такіх дамскіх ушчуванняў. Але разумеў, што гэта сапсуе іх адносіны. А навошта яму псаваць адносіны з першым сакратаром гаркома? Студэнцкае сяброўства можна добра выкарыстаць для справы. І нават сваё даўняе заляцанне. Можа, аднавіць яго? Платанічнае. Не засохла ж яна зусім. Наадварот, набыла больш жаноцкасці, формы акругліліся. Памаўзліва заглянуў у прарэз плацця.

«Такая гульня магла б уратаваць ад лішніх сінякоў за план».

Але засмяяўся са сваіх юрлівых думак. Студэнцкія забаўкі — не для сталага чалавека.

— Ад чаго табе смешна?

— Ад плана. Выканаем мы яго... з дапамогай гаркома.

Наліцкая адказала сур'ёзна:

— Але, бачу, гаркому прыйдзецца сур'ёзна памагаць табе, каб выцягнуць план пры тваіх навацыях.

— А як жа інакш перабудоўвацца?

— Не думай, што адзін ты перабудоўваешся.

— Далібог, не думаю так, Ала Уладзіславаўна!

За два гады работы на «заводзе гір», як Ліхач жартаўліва называў той завод, дзе працаваў раней, у яго не ўзнікала ніякіх праблем. Поўнае ўзаемаразуменне з калектывам, з парткомам, з заўкомам. Яго любілі, і Васіль Васільевіч ганарыўся гэтым. Ніводнай ананімкі ні ў якую інстанцыю! Камунікабельнасць яго, вясёлая дэмакратычнасць даходзіла да рабочых суседняга завода, таму, напэўна, і выбралі яго, можна лічыць, трыумфальна.

Здаецца, і тут знешне ўсё добра. Рабочыя, інжынеры паважаюць новага дырэктара, і Ліхач даражыў іх даверам. Яны ішлі за ім, як за добрым камандзірам, упэўненыя, што бой гэты, штурм вышыні — не дарэмная трата сіл, што гэта звенні, з якіх скуецца ланцуг пераўтварэнняў, перабудовы.

Але вельмі хутка, не паспеўшы, як кажуць, разгарнуцца, выявіць свае якасці, станоўчыя і адмоўныя, Васіль адчуў, што існуе сіла, нейкая таемная глыбінная плынь, якая скіравана супраць яго. Хто гэта? Чаму? З якой прычыны? Не мог сцяміць і недаўменна здзіўляўся. Разумеў: гэта небяспечна, калі не бачыш праціўніка...