Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Іх пасадзілі побач — яго і Стасю. Ды па белым абрусе, як па снежным полі, пакацілася чырвоная касынка. Ад страшнага прывіду гэтага ён закрыўся сурвэткай — закрыў вочы, твар... І раптам закалаціўся ад цяжкага пакутлівага нямога рыдання.

Хатнія ведалі — ніколі ён не быў слязлівы, таму вельмі спалохаліся.

— Сярожа! Хлопчык мой! Што з табой?

— Сярожа! Братачка!

— Нічога, нічога, гэта нервы, нервы...

— Не чапайце яго! — сурова і загадна сказала Стася.— Яны забілі яго жонку.

На міг усе анямелі. Нават стары адвакат, які ўмеў шмат што апраўдаць, разгубіўся.

Першая схамянулася Марыя Міхайлаўна. Яна адчула як бы палёгку, суцяшэнне, што жонка яго — не гэтая сялянка. Але тут жа ёй зрабілася да сардэчнага болю сорамна. Божа літасцівы, пра што яна думае? Выходзіць, радуецца ў той час, калі трэба плакаць, што забілі яе нявестку, яе дачку, якую яна так і не пабачыла? Абняўшы сына, яна заплакала. За ёй — Лёля.

Адна Стася сядзела маўкліва, строга-халодная, незалежная. Цяпер яна нічога не саромелася і адчула сябе не толькі адмытай ад бруду, але як бы вызваленай ад усяго — ад гэтых панскіх умоўнасцей і нават ад тых душэўных цянётаў, якія ледзь не спляла сама сабе. Ей хацелася есці: на стале столькі прысмакаў!

Каля гасцініцы «Еўропа» стаялі рамізнікі. На дзіва многа — вазкоў дванаццаць. Ім не хапала работы. Рускія афіцэры і штабісты Заходняга фронту ўмелі пашыкаваць; гэтым карысталіся хто як умеў, нямала развялося і рамізнікаў, хоць цэны на коней за час вайны непамерна выраслі: коней не хапала фронту.

Немцы з-за сваёй скупасці столькі не ездзілі. Для возчыкаў наступілі галодныя дні.

Маці сказала:

— Возьмем рамізніка. Ты слабы яшчэ.

Сяргей запярэчыў:

— Не, не! Недалёка ж!

Хацелася праверыць сябе. Дома з яго сапраўды зрабілі хворага. Дзіўна, і сам ён адчуў сябе хворым і тры дні праляжаў у ложку. Паднімаўся — кружылася галава; такая слабасць была толькі ў першыя дні кантузіі, калі сядзеў у склепе, у лагеры адчуваў сябе дужэй. Але далей ляжаць не мог. Пакутаваў ад успамінаў, вінаваціў сябе, што не ўпільнаваў Міру. Парываўся наведаць яе сям'ю і разам з тым баяўся гэтай сустрэчы, бо не ведаў, што можа сказаць ім, ці здолее паведаміць пра смерць дачкі, сястры. Бацькі, Лёля бачылі, як ён пакутуе, як хоча пайсці і як баіцца гэтага наведвання. Марыя Міхайлаўна спрабавала адгаварыць: акрыяй хоць крыху, палячыся! Лёля параіла, каб ён ішоў або з маці, або з ёй. Лёля прыдумала легенду, на якую ён згадзіўся. Натуральна, што маці не даверыла яго сястры, легкадумнай фантазёрцы, хоць прыдумку яе прыняла як уратаванне. Маці пайшла сама.

З парадных дзвярэй гасцініцы выйшаў нямецкі афіцэр. Нацягнуў пальчаткі, наставіў каўнер — быў марозны вецер. Павярнуўся і шпарка пайшоў насустрач Багуновічам. Але знайшоў рамізніка, які спадабаўся, ці знаёмага — з кім ездзіў раней, і са спрытнасцю чалавека, які ўсё жыццё ездзіў, упаў на сядзенне вазка. Ад'ехаў.

Багуновіч знясілена прытуліўся да гранітнай сцяны гасцініцы.

Маці спалохалася.

— Сярожа! Табе блага? Ты ўвесь збялеў.

Ён вінавата ўсміхнуўся, цяжка дыхаючы.

— Нічога, мама. Мне здалося, што гэта Зэйфель. Не, не ён. Аднак... раней я не думаў, што мы можам сустрэцца. А цяпер буду думаць. Не хапала яшчэ гэтага!

— Ах, Сярожа, ты зусім хворы.

— Але, мама. Я хворы.

Такое шчырае прызнанне Марыю Міхайлаўну яшчэ больш спалохала.

— Я не знаю, калі ачуняю. Ад свайго гора. Ад іх,— ён кіўнуў у бок Прэабражэнскай, па якой паехаў афіцэр,— што топчуць маю зямлю... Бачыш, я задыхаюся ад іх.

Сказаў ён гэта на поўны голас, і маці баязліва азірнулася на рамізнікаў, ведала, што гэтыя людзі ўмеюць усё ўбачыць, усё пачуць; яны ўжо з цікавасцю сочаць за маладым чалавекам і немаладой жанчынай.

— Пайшлі, Сярожа.

— Пайшлі, мама, пайшлі,— ён адарваўся ад сцяны і шпарка закрочыў на Саборную плошчу, да ратушы, ля якой хадзіў вартавы. Можа, яму знарок захацелася прайсці блізка ад немца — праверыць сябе. Хоць куды было дзецца? З другога боку, вышэй на плошчы, каля палаца губернатара, таксама хадзіў немец з вінтоўкай. Усюды немцы! Усюды...

Моўчкі спусціліся па Казьмадзям'янскай да Ніжняга рынка.

Сяргей яшчэ з маленства, з таго часу, калі маці ці Васіліна вадзілі яго за руку — каб не згубіўся, любіў гэты самы шумны ў горадзе рынак. Тут што ў Вавілоне: мяшаліся ўсе мовы — беларуская, яўрэйская, руская, польская, татарская... Часам здавалася, што адны і тыя ж людзі гавораць адразу на ўсіх мовах. Тут было шумна, цікава, весела. Апетытна пахла ад жаровень. Прадаваліся самыя смачныя куханы.