Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Ленін сеў.

Наступіла паўза.

У Троцкага менш чым у каго пачуцці адбіліся на твары. Аднак, стаіўшы дыханне, ён слухаў, як учашчаюцца ўдары яго сэрца. Мозг апякла думка: ці не наступіў той час, пра які ён марыў яшчэ ў маладосці і мару гэтую песціў усё жыццё. Але няма сумнення, што за Леніным пойдзе большасць партыі і народа. Пры яго аўтарытэце інакш не можа быць, і ніякімі самымі палымянымі заклікамі ён, Троцкі, людзей гэтых не паверне ў свой бок. Паглядзеў на Бухарына. Ён — апора? У гэтага — ніякай пазіцыі. Ён ужо разгубіўся: вачэй не адрывае ад тэксту нямецкіх умоў, што ляжаць перад ім. Баіцца глянуць на Леніна, на яго аднадумцаў.

Нахабна і смела глядзіць Ломаў-Апокаў. Але Ломаў заўтра гэтак жа выступіць і супраць яго, Троцкага. Ды і што за палітык Ломаў? Практык. Як Іофе. Як Урыцкі. Дзяржынскі? Гэты быў і заўсёды будзе з Леніным.

Сталін нервова ламае запалкі, хоча запаліць люльку, якая яшчэ не патухла, і, бадай, з нянавісцю глядзіць на яго, Троцкага. Ад такога позірку стала нават трохі страшнавата. У Свярдлова цвёрды аўтарытэт у ЦВК, і гэты — бескампрамісны ленінец.

Гэтак жа лёгка, як завёўся, Троцкі супакоіў сябе.

Паўза зацягвалася. Здаецца, ніхто яшчэ не гатовы гаварыць. Гэта выгадна — пачаць першаму і «разрадзіць атмасферу». Троцкі гэта ўмеў, недарэмна калегі прызнавалі яго дыпламатычныя якасці.

— Я здзіўлены заявай Леніна. Так, Уладзімір Ільіч, палемізаваць нельга...

— Гэта не палеміка, гэта — ультыматум. Хопіць слоў! — не стрымаўся Ленін.

— Але давайце паразважаем без эмоцый,— заклікаў Троцкі.— Весці рэвалюцыйную вайну пры расколе

ў партыі мы не можам. Пры тых умовах, якія могуць стварыцца, наша партыя не ў сілах кіраваць вайной, тым больш што многія прыхільнікі вайны не жадаюць купіць матэрыяльныя сродкі для вядзення вайны ў дзяржаў Антанты. Але падпісаць гэты ўнізіцельны мір?!. Ніякія доказы Леніна мяне не пераконваюць. Каб у нас была аднадумнасць, мы здолелі б арганізаваць абарону. Безумоўна, напачатку нам прыйшлося б адступіць. Але мы не апынуліся б у бязвыхадным становішчы, каб нават былі вымушаны здаць Піцер і Маскву. Мы трымалі б увесь свет у напружанасці. Калі ж мы падпішам вось гэты нямецкі ультыматум, то заўтра мы будзем мець новы ультыматум. Усе фармуліроўкі яго такія, што даюць магчымасць далейшых ультыматумаў. Нарэшце, падпісаўшы такі ганебны мір, мы страцім апору ў перадавых элементах пралетарыяту. Але паўтараю: для вядзення вайны трэба максімальная аднадумнасць. Паколькі яе няма, я на сябе не вазьму адказнасці галасаваць за вайну.

Хіба не ўзор дзеяння па прынцыпу: і нашым, і вашым? Даўняя тактыка Троцкага: сутыкаць праціўнікаў ілбамі, падбухторваць тых, хто супраць Леніна, а сабе прысвойваць ролю аб'ектыўнага суддзі.

Выступленне Троцкага натхніла Бухарына. Лідэр «левых» быў непамерна больш ваяўнічы, чым на пасяджэнні васемнаццатага лютага. Ён падрабязна разбіраў усе дзесяць пунктаў нямецкага ультыматуму, даводзячы, якая пагроза тоіцца ў кожным з нахабных рабаўніцкіх патрабаванняў.

Разгублены ў сітуацыі, якая абвастрылася, Сталін прапанаваў нерэальнае: міру не падпісваць, але перагаворы пачаць.

Дзяржынскі сказаў, што ён таксама не можа галасаваць за вайну. Але ён і Стасава ўпікнулі Леніна за бескампраміснасць.

Уладзімір Ільіч тут жа адказаў, на гэты раз не ўстаючы:

— Некаторыя папракаюць мяне за ультыматум. Я. яго стаўлю ў крайнім выпадку. Адказваю папярэднім прамоўцам. Калі тут гавораць аб міжнароднай грамадзянскай вайне, то гэта здзек і невуцтва. Грамадзянская вайна ёсць у Расіі, але яе няма ў Германіі. Наша агітацыя застаецца. Мы агітуем не словам, а рэвалюцыяй. І гэта застаецца. Сталін не правы, калі ён кажа, што можна не падпісваць. Гэтыя ўмовы трэба падпісаць. Калі вы іх не падпішаце, то вы падпішаце смяротны прыгавор Савецкай уладзе цераз тры тыдні. Гэтыя ўмовы Савецкай улады не чапаюць. У мяне няма ні малейшага хістання. Я стаўлю ультыматум не для таго, каб яго здымаць, калі пераможа рэвалюцыйная фраза. Умовы трэба падпісаць! Калі потым будзе новы нямецкі ультыматум, то ён будзе ў новай сітуацыі.

Пасля паўторных выступленняў Бухарына і Сталіна, які на гэты раз згадзіўся, што ўмовы трэба неадкладна прыняць, раптам вылез Ломаў і сказаў тое, чаго не адважыўся сказаць ніхто:

— Калі Ленін пагражае адстаўкай, то дарэмна палохаюцца. Трэба браць уладу без Леніна.

Усім зрабілася няёмка. Усе насцярожыліся. Стасава абурылася:

— Ну, ведаеце!

Дзяржынскі імкліва падняўся і, напэўна, каб адвесці ўвагу ад гэтай тэмы, прапанаваў зрабіць перапынак, каб звязацца са штабам і атрымаць апошнюю інфармацыю аб становішчы на фронце. Ён аспрэчыў Зіноўева, які перад гэтым даводзіў неабходнасць падпісання міру тым, што маляваў абстаноўку ў Петраградзе і краіне ў самых змрочных фарбах: усюды песімізм, няўпэўненасць, паніка, хлеба няма, патронаў няма. Старшыня Петраградскага Сазета або не ведаў, або знарок хаваў той уздым, які панаваў сярод рабочых пасля ленінскага Дэкрэта-зварота «Сацыялістычная Айчына ў небяспецы!».