Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

— Дзядзька Іван прывязе мукі. Тры пуды мукі! Гэта ж мяшок. Перазімуем, дзетачкі! Ачуняеш, Анечка! — i кінулася да мяне, пацалавала. А пасля пісьмо чытаў Вася. Ён добра чытаў, бо дзвеі зімы хадзіў у школу. Я штодня прасіла брата прачытаць гэтае пісьмо. Даўно вывучыла на памяць, ведала ўсіх цётак, дзядзькоў, бабуль, сясцёр i братоў, стрыечных i ўсялякіх іншых, якіх ніколі не бачыла, ведала, хто які паклон шле — нізкі ці ніжэйшы. Аднак не гэта мяне цікавіла. З душэўным трапятаннем чакала я слоў «і рашыла ўся радня наша, дарагая сястра, сабраць i завезці тваім дзеткам тры пуды мукі ды паўпуда круп розных».

Два тыдні чыталі пісьмо. Два тыдні жылі надзеяй.

Дзядзька Іван прыехаў увечары, калі ўсе былі дома i Вася толькі што прынёс дровы, выслухаў матчыны папрокі i запальваў «буржуйку», каб трохі нагрэць на ноч пакойчык. За акном злосна скавытаў марозны вецер. Я баялася ветру; калі ён вось так пачынаў галасіць i ляпаць бляхай на суседнім даху, у нас рабілася вельмі холадна, а печка пачынала дыміць, дым еў вочы i раздзіраў грудзі, кашаль аддаваўся болем ва ўсім целе.

Дзядзька нядобра пастукаў у дзверы — загрукаў не як жаданы госць, а як узлаваны сусед. Маці адчыніла i, убачыўшы брата, не кінулася да яго — адступіла i няўцямна глядзела, як на чужога прышэльца. Мы з Васем глядзелі гэтак жа моўчкі, не разумеючы, што адбылося. Дзядзька быў з пустымі рукамі, з адной маленькая торбачкай.

Нейкі момант я чакала, што нехта іншы, як добры казачны чарадзей, з-за дзядзькавай спіны ўкіне ў пакой той мяшок, які сніла я, бачыла ў яве кожны раз, калі думала пра хлеб.

Дзядзька агледзеў наш бедны пакойчык, «буржуйку», якая такі дыміла — дровы, як на бяду, не разгараліся, кінуў позірк на мяне, захутаную, пасінелую ад голаду i холаду, i раптам сарваў з галавы кудлатую авечую шапку, выцер ёй вочы i шыбнуў на падлогу. Прахрыпеў:

— Няма хлеба. Няма. Адабралі. Заграднікі. Прасіў. Маліў. Даведку з воласці паказваў, што свой хлеб, галодным пляменнікам вязу. Куды там! Слухаць не захацелі. Спекулянт, кажуць... Гадаўё! Зладзеі! Галадранцы! Усю Расею разарылі. Да голаду давялі... Каб вам есці — не наесціся ніколі гэтым хлебам!

Пакрыўджаны мужык — страшны ў гневе. За хлеб можа бога i бацьку роднага праклясці. Дзядзька так разышоўся, што лаяўся самымі брыдкімі словамі, не звяртаючы ўвагі на нас, малых.

Маці спачатку слухала, анямелая, ашаломленая, i галавой так ківала, быццам згаджалася i пацвярджала. А потым схамянулася i на дзядзьку закрычала:

— Ты чаго гэта пры дзецях размацюкаўся? Бога пабойся. За пуд хлеба людзей праклінаеш.

— Не пуд, а тры.

— Хіба ж яны, заграднікі, для сябе яго забралі?

— А для каго ж?

— Для бацькі ix,— паказала маці на нас,— каторы буржуяў б'е. Для рабочых галодных...

— Пабачу, як ты накорміш ix тым хлебам. Колькі яны табе дадуць яго...

— Васьмушку дадуць! Васьмушку! — у роспачы, у злосці закрычала маці, падбегла да шафчыка, што вісеў на сцяне, выхапіла з яго пайку на заўтрашні дзень на траіх нас — скібачку з маю далоню.— Во колькі дадуць! Во! Але даюць! A буржуі ды спекулянты, каб сумелі, то даўно б нас голадам задушылі. А вы там... морды наелі, хлеб у зямлю пазакопвалі i казанскімі сіратамі прыкідваецеся. Рабочая ўласць вам не па нутру! Каго ты праклінаеш? Каго? Падумай! Сын жа твой таксама ў Чырвонай Арміі.

— Мой ды твой на фронце, па вагонах мяшкі не трусяць,— агрызнуўся дзядзька, але мякчэй ужо — зразумеў, што глупства нагарадзіў. Шапку падняў з падлогі, на падаконнік паклаў, па-мірнаму сказаў:

— Ды крыўдна ж, сястра. Для галодных дзяцей вёз. Для тваіх жа. Не дзеля нажывы...

— Некаму трэба i мяшкі трэсці,— не сунімалася маці.—Не было б заградатрадаў — хто вазіў бы хлеб у Маскву? Думаеш, рабочы? Спекулянты ўсё захапілі б. А гэта ж буржуі недабітыя. A ў каго хлеб — у таго i ўласць. Дык ты хочаш, каб зноў фабрыканты ды купцы хамут на нас надзелі? Не, не дапусцім. Паслухай ідзі, што рабочыя кажуць. Галадаць будзем, але кланяцца ў ногі пузатаму Калашнікаву не пойдзем!

Ніколі не бачылі мы маці такой — вочы гарэлі, кулак! сціснуты, i ўсю яе ажно трасло. I слоў такіх не чулі.

Ад Васі я чула ix, бо Вася не прапускаў ніводнага мітынгу. Вася нават Леніна слухаў, улетку, да таго яшчэ, як у Леніна стралялі. A маці i на мітынгах не часта затрымлівалася, бо трэба было даглядаць мяне, хворую.

Дзядзька Іван, відаць, таксама ніколі не бачыў сваю сястру такой угневанай i смелай. А каб баба такія вучоныя бальшавіцкія словы гаварыла, то пра гэта ён, мужык, i не сніў, бо ў сяле яшчэ такога не было. Дзядзька апраўдвацца пачаў: