Янка Брыль - Дзе скарб ваш

1994

Прыгадалася даўно прачытанае ў Льва Талстога пра тое, што чытанне — гэта жывая сувязь з душамі людзей, якія жылі раней за нас.

Падобнае можна сказаць i пра літаратурныя музеі, асабліва пра дамы-музеі, у якіх жыве мацнейшае адчуванне прысутнасці любімага пісьменніка, да якога вы прыйшлі, адчуванне працягу яго жыцця, несмяротнасці створанага ім свету вобразаў, пачуццяў, думак.

У Яснай Паляне я быў улетку пяцьдзесят другога года з жонкай i напрадвесні шасцідзесятага з братам. I абодва разы мы сустракаліся там з апошнім сакратаром Талстога Валянцінам Булгакавым, які нам усё паказваў i многа чаго расказаў. Прыемна сказаць, што з Валянцінам Фёдаравічам я перапісваўся яшчэ ў перадваенны час, калі ён жыў у Чэхаславакіі, працуючы ў збраслаўскім рускім музеі, а я ў сваёй заходнебеларускай вёсцы. Перапіска наша ўзнавілася пасля першай яснапалянскай сустрэчы i працягвалася да смерці гэтага высакароднага чалавека i таленавітага літаратара. А яднала нас адна вялікая любоў, уласцівая многім i ва ўсім свеце. Пра свае ўражанні ад наведанняў Яснай Паляны, як i ад маскоўскага домамузея ў Хамоўніках, я пісаў неаднойчы, аднак i дагэтуль здаецца, што ўсёй глыбіннай паўнаты i жыццядайнай свежасці перажытага ад сувязі з душой Льва Мікалаевіча як след не перадаў.

У Міхайлаўскім я быў у жніўні шэсцьдзесят другога, праездам з Эстоніі, з жонкай i дочкамі, школьніцамі старэйшых класаў. Даехалі мы туды пад вечар, з цяжкасцю ўладкаваліся на начлег у турысцкай палатцы ў недалёкім Трыгорскім. Міхайлаўскае з яго своеасабліва, па-пушкінску блізкімі ды маляўнічымі аколіцамі аглядалі мы раннім ранкам, a ў дом Аляксандра Сяргеевіча ўдалося без пары пранікнуць трохі злачынным спосабам. Нам конча трэба было вярнуцца ў Мінск у той дзень, ды ria магчымасці як найраней, мы не маглі чакаць да адкрыцця музея. Пажылая прыбіральшчыца, уласкаўленая сціплымі рублёўкамі, упусціла нас у пакоі, якія якраз асвяжала, i мы асцярожненька, ціхенька пахадзілі ў тым ясным, раннесонечным храме, кожны ca сваім Пушкіным у душы.

Калі б у мяне было цяпер крыху больш часу, я ахвотна завёўся б на любае хваляванне, расказаў бы i пра адчутае ў чэхаўскіх дамах-музеях у Маскве, у Таганрогу, у Ялце, у лермантаўскім казачым доміку ў Пяцігорску, у палтаўскім доме-музеі Уладзіміра Караленкі, ніжагародскім Максіма Горкага, старакрымскім Аляксандра Грына, уладзівастоцкім Уладзіміра Арсеньева...

Мне шанцавала ў жыцці на сяброўства з выдатнымі людзьмі, у тым ліку з пісьменнікамі, значна старэйшымі за мяне. Пачаўшы з Валянціна Булгакава, я мог бы назваць i другіх, ды не толькі рускіх.

Тут прыгадаю завалены чысцюткім снегам Галасіеўскі лес пад Кіевам, пустыя пакоі закрытага на рамонт дома-музея Максіма Тадэевіча Рыльскага, з якім я рады быў сустракацца i на Украіне, i ў Беларусі, i ў Маскве i зрэдку перапісвацца ды абменьвацца новымі кнігамі. У дом ягоны, дзе я бываў i ў дамузейны час, той сакавіцкай раніцай восемдзесят чацвёртага года мы завіталі ўдвух з маім чэшскім сябрам Вацлавам Жыдліцкім, выдатным навукоўцам i слаўным таварышам, што так нямала зрабіў для творчых сувязей Чэхаславаччыны з Украінай i з Беларуссю як перакладчык i папулярызатар нашых літаратур. З сынам Рыльскага, Багданам Максімавічам, руплівым i талковым ахоўнікам бацькавай багатай літаратурнай i навуковай спадчыны, мы правялі там у гутарцы нямала шчаслівых хвілін.

A колькі высокіх пачуццяў перажыта ў музеях Тараса Шаўчэнкі,— у Кіеве, на гары Чарнечай у Каневе, у канадскім Палерма над морападобным возерам Антарыё,— у львоўскім музеі Івана Франко, у днепрапятроўскім Дзмітра Яварніцкага!..

Наша канферэнцыя названа «першай міжнароднай», i гэта хораша. Прыемна бачыць тут нашых рускіх i ўкраінскіх гасцей, з цікавасцю слухаць ix выступленні.

Аднак жа толькі такой міжнароднасці ў нас яўна малавата.

Гаворачы гэта, я думаю пра дамы-музеі i Яна Райніса ў Юрмале, i Антанаса Венуоліса ў Анікшчай, i Уладзіслава Бранеўскага ў Варшаве, жыва i ўдзячна ўспамінаючы ix, пра літаратурныя музеі Абавяна ў Арменіі, Хаяма ў Таджыкістане, пра Веймар Гётэ, Абленгорак Сянкевіча, Цэцінье Негаша, Калофер Боцева, пра святыні Слова ў тых іншых краінах, дзе мне пашчасціла пабываць.

Думаю я, вядома ж, i пра сваё роднае.

Пра вязынскі дом, дзе нарадзіўся Янка Купала, пра яго мінскі музей, да арганізацыі якога я меў гонар пэўным чынам далучыцца, працуючы там улетку сорак пятага года пад кіраўніцтвам энергічнай ды чалавечнай цёткі Уладзі, а пасля, на працягу ўжо i многіх гадоў, ахвотна бываць у ім, сустракацца з яго наведвальнікамі розных узростаў.