Янка Брыль - Дзе скарб ваш

За гады сяброўства з Алесем я даволі часта бачыўся, гаварыў з яго мамай, быў сведкам яе апошніх пакутаў. I вось ужо семнадцати год у маёй памяці жыве светлы вобраз гэтай жанчыны — разумнай i мужнай, па-народнаму няпроста простай, шчыра, спагадліва ўсмешлівай, справядлівай i добрай.

У сваім апошнім з апублікаваных пры жыцці твораў — у аповесці «Vixi» («Пражыта») — да вобраза маці Алесь вярнуўся яшчэ раз. 1 гэта ў яго не спад жыццёвай траекторыі, не праяўленне расчулена-патольнай слабасці, зрэшты, так зразумелай у старасці кожнага чалавека, не паўтор пройдзенага ў творчасці,— гэта далейшы ўздым яго быстрага розуму, светлай душы, самабытнага таленту. Гэта, нарэшце, i яго своеасаблівае вяртанне да жыццядайных родных каранёў. Вобраз маці з партызанскай дылогіі, i там пасвойму модны i абаяльны, у спавядальнай аповесці «Vixi» загаварыў з хвалююча большым пранікненнем у матчыну душу, з яе агульналюдскай i, разам з тым, арыгінальна беларускай глыбінёй чалавечнасці, якою яна, яго мама, жыла i ў вайну, i пасля, i будзе жыць у сынавым новым, дасканалейшым паказе, у апошнім, сакраментальным слове яго, якое — спадзяемся — паўторыцца на іншых мовах свету.

Здаецца, нядаўна гэта было, калі i я, па праву дружбы з сынам i глыбокай пашаны да маці, прымаў удзел у развітанні з гэтай выдатнай жанчынай, прамаўляў каля яе магілы, у той дзень побач толькі з мужавай.

А сёння хочацца сказаць:

Мілая Ганна Мітрафанаўна, як жа зарана вы прынялі сюды вашых любых сыноў, i медыка, i літаратара!.. Нам, паплечнікам па жыццёвай справе вашага меншага, не хапае яго i будзе далей не хапаць у нашым трывожна-шалёным часе, у нялёгкай пісьменніцкай службе народу,— Алесевага дужага пляча, яго энергіі i яснасці думкі...

Пацяшае, радуе тое, што ён не толькі жыве i будзе жыць у памяці многіх як чалавек, але i тое, што засталіся, ёсць i будуць яго творы. Учора, калі ўручаліся прэміі ягонага імя, было прыемна пачуць, як адзін з наймаладзейшых лаўрэатаў, журналіст, шчыра i ўдзячна гаварыў пра тое, як ён чытае Адамовіча, якім сучасным, латрэбным бачыцца яму гэты сапраўдны пісьменнік. Будзе чытацца ён i далей, i многімі. Гэта i ёсць яго найлепшы помнік.

А гэты, які мы з вамі, дарагія Алесевы родзічы, сябры, землякі, святочна адкрываем, магутны валун з беларускага поля, хай будзе вечным знакам на матчынай, на бацькавай зямлі, да я кое ён, пашыбаваўшы па вялікім свеце, па-сыноўняму пажадаў вярнуцца.

1995

I мне, дарагія сябры, прыемна быць сярод вас, беларусаў або прыхільнікаў беларушчыны з розных краін далёкага ці блізкага замежжа, зноў сустракацца з вамі, бачыць i чуць вашу шчырасць, заклапочанасць далейшым лесам нашай мілай, шматпакутнай Радзімы, нашай мовы, нашай будучыні.

I ад учарашніх выступленняў, i ад сённяшняга «круглага стала» ёсць у мяне i такое ўражанне,— амаль усе мы, па-свойму, значна лепш ведаем, што i як павінны рабіць другія, а менш пра тое, што павінны рабіць мы самі, прытым рабіць як найлепшым чынам. Была, вядома, крытыка i справядлівая, якое нельга не ўлічваць, аднак было i тое, што можна назваць то наіўным, то дробязным патузваннем, у тым — i кіраўніцтва нашага згуртавання...

I я з належнай пашанай адношуся,— пачнем з жанчыны,— i да энергічнай ды талковай, абаяльнай у сваёй шчырасці Ганны Сурмач, i да дастойнага прадстаўніка славутага роду Гарэцкіх, змагароў i пакутнікаў, выдатнага беларускага вучонага Радзіма Гаўрылавіча Гарэцкага. Абое яны, як гаворыцца, на сваім месцы, i добра прыйшлося б падумаць, кім ix сёння можна адпаведна замяніць, калі наогул варта апускацца да такое недарэчнай думкі. Im проста трэба добра памагаць, а крытыкаваць — канструктыўна, у імя нашай агульнай справы.

Два дні мы працуем пад гасцінным дахам Дома літаратара, што таксама ж пэўным чынам сведчыць пра ўдзел пісьменніцкай супольнасці ў барацьбе i працы нашага адраджэння. Чатыры сотні членаў Саюза беларускіх пісьменнікаў не складаюцца, вядома, з адных геніяў ці класікаў,— такога не бывае ў ніводнай літаратуры на свеце. Ёсць i ў нас нейкая колькасць людзей выпадковых, інертных ды кан'юнктурных. Аднак жа большасць у нас, што прыемна падкрэсліць, гэта людзі, якія, як той коласаўскі Сымон-музыка, пачыналі з прызвання, а потым ужо набывалі прафесійнасць, хто з большым, хто з меншым поспехам, колькі ўжо каму з нас дадзена.

Страшная яна — гісторыя нашай пісьменніцкай супольнасці, пачынаючы з канца дваццатых гадоў, кал i стаў па-д'ябальску разгойдвацца гулагаўскі генацыд, які давёў калісьці шматлюдную арганізацыю да сарака членаў, якім быў наш Саюз пісьменнікаў адразу пасля вайны, калі ўжо i я меў гонар быць прынятым у яго.