Янка Брыль - Дзе скарб ваш

* * *

Саліст вядомага ансамбля i так няросленькі, а яшчэ ж у яго пад нармальным мужчынскім корпусам — кароткія, неймаверна быстрыя ножкі, якія ў танцы 'пытлююць да нейкай няёмкасці ненатуральна, нібы ў такой мультыплікацыі, ці што. А да нармальнага мужчынскага стану — яшчэ i вусы, i рускі «картуз»* з вялікай чырвонай кветкай, i нерухомая важнасць у выразе твару. Кажуць, што ён ужо на пенсіі, а вось жа яшчэ ўсё пытлюе боцікамі. Незвычайнае — не абавязкова прыгожае.

* * *

Ранняя раніца ў пасёлку. Чуваць: у су седа за агародамі-садамі гыркае, не заводзіцца трактар. Малады шафёр з гарадка, талковы мужчына, што начаваў у мамы, смяецца мне:

— Сам ён учора выпіў, а яму не даў!

Пра трактар i трактарыста.

Музыка тэхнічнай сучаснасці тэрарызуе грукатам вечна-ўрачыстую цішыню вераснёўскай пагодлівай раніцы.

* * *

Дзеду Ролічу, славутаму нарачанскаму рыбаку, улетку пяцьдзесят сёмага было ўжо за восемдзесят. У доме адпачынку частавалі абедам гасцейпісьменнікаў, удзельнікаў дэкады ўкраінскай літаратуры на. Беларусі. Хтосьці з абласнога начальства дадумаўся, а можа, i калектыўна такое вырашылі ці нават з Мінска была падказка,— паказаць братамукраінцам удзельніка дый героя гістарычнага рыбацкага паўстання пры панскай Польшчы. Не адразу паказаць, а так — па ходу справы, даўшы яму слова. I пралічыліся, бо дзед тым часам, пакуль іншыя выступал!, i выпіў сабе ў ахвоту, i закусіў, i калі яго паднялі на тост, амаль адразу пачаў адхіляцца ад таго, што яму папярэдне ўтлумачылі.

— Як было ў нас тое ўставанне,— гаварыў ён, узвышаючыся над шматлюдным сталом,— дык i мяне пагналі ў пастарунак, давай ластажыць бізунамі. Ты, кажуць, камуна, халера ясна! A які я камуна? На чорта мне тая камуна?!

Таварыш сакратар абкома па прапагандзе i агітацыі, дзедаў сусед цераз два чалавекі, адчуў небяспеку, пачаў дапамагаць яму падказкамі:

— Нет, вы им тогда говорите...

— Я ж i кажу: на чорта мне тая камуна?!

Прыйшлося дзеду падзякаваць без пары, пакрыць

накладку іншым тостам. A неўзабаве дзед, кульнуўшы за шчаслівае заканчэнне такой непрывычнай работы, ціха шуснуў пад стол. Усё-такі стома, гадочкі. Паднялі, з пашанай вывелі адпаведныя хлопцы.

А мне пасля, калі пісаў з яго старога рыбака ў апавяданні «Надпіс на зрубе», даўшы яму i прозвішча іншае, i любую ўнучку ў лодку, расказ пра ўдзел у паўстанні прыйшлося выкарыстаць з папраўкай — без таго беспарты й нага, цёмнага чорта.

* * *

Сама спаважная, хто яе не ведае, дык нібы i злосная заўсёды немаведама чаго, а вось расказвае i смяецца:

— Адзін вып'е, дык біцца лезе, плявузгае, што сліна вярзе, другі ўжо i спіць, сапе-храпе за сталом, а мой... Мой усіх бабаў на той бяседзе перацалуе!.. (Паўза на смех.) I сваіх, i чужых, каторую дык першы раз бачачы... (Зноў паўза.) I няхай сабе!.. Бо ж i спявае яшчэ, заўсёды адно: «Бацька добры, бацька добры, a маці ліхая!» Што пра сябе, што пра мяне... Смех, дый годзе!

* * *

Як жа даўно гэта было! — вясною сорак сёмага. Можа, таму i помніцца так светла, што гэта была маладосць, дый не толькі мая, але i ў нашмат старэйшых сяброў, з якімі i я прыехаў у Брэст, праводзіць нараду маладых пісьменнікаў Заходняй Беларусі. Прыехалі мы даволі вялікім гуртам, i здарылася так, што месцаў на ўсіх у гасцініцы не хапіла i нас трох — Піліпа Пестрака, Васіля Вітку i мяне — памясцілі ў нейкім доме пры абкоме партыі, у вялікім светлым пакоі.

Вітку я тады ведаў меней, ён мне нават здаваўся залішне строга маўклівым, i ў жыцці, i ў паэзіі. А Пестрак не даваў нам дапозна заснуць сваімі, амаль заўсёды цікавымі, апавяданнямі з падпольнай, турэмнай, партызанскай i проста палескай мінуўшчыны, на што ён быў майстрам, з тых, у каго на паперы тое самае выглядае значна сушэй i шарэй.

У нядзелю раненька мы вырашылі, па дарозе ў гасцініцу, да ўсёй грамады, збочыць на рынак, балазе недалёчка. Сонечны дзень, зеляніна, росквіт. Каля базару прыгожая царква. Людзей ужо сабралася.

Піліпу Сямёнавічу мала было таго, што дзеля свята ён купіў сабе букецік ландышаў,— пачаў агітаваць нас выпіць у вясковай цётачкі смятаны. Свежай ды нашча — цуд!.. У цёткі шклянка была адна, пачостак мы пачалі з найстарэйшага, тым больш ініцыятара. Толькі ён тую поўную шклянку важна прыклаў да вуснаў — чыста паголены, з белым адкладным каўняром кашулі, пад светлым капялюшам — да нас падышла маладая, бойкая барынька. Спыталася пра цану, паспытала пальчыкам на кончык языка i папрасіла намераць ёй дзве шклянкі ў слоік.

— Ой, мілая! A ў мяне ж шкляначка толькі адна. Вось ужо, можа, пачакаеце, пасля ix.