Янка Брыль - Вячэрняе

Падняў чамадан і далей, у дзверы.

Я смяяўся тады, можа, не менш, чым пасля барса.

* * *

У ранішнім пустым і свежым парку сустрэў Міколу Лупсякова. Быў у маці, на вёсцы, і кажа:

— Так, браце, саслабеў я нешта, нават і рыбу вудзіць не мог. Пячкур клюне, а я — потырч з берага ў Дняпро!..

* * *

У снежні пяцьдзесят другога года на Упітавым юбілейным банкеце Васіль Казачэнка, уздымаючы свой «рэспубліканскі» тост, папрасіў дазволу гаварыць «суржыкам» — па-руску, але ў сумесі з родным украінскім словам.

Калі пазней прапанавалася слова мне, пачуліся галасы: «Суржыкам! Суржыкам!..» Я гаварыў таксама на дзвюх мовах.

Пасля падняўся для тоста эстонец. Не памятаю прозвішча, а толькі знешні выгляд: нізкі, мажны, вялікая галава з шырокім ілбом, твар трохкутнікам. Пачаў гаварыць па-руску. З прыкметнай цяжкасцю. «Суржыкам! Суржыкам!» — закрычалі і яму. Ён, пачакаўшы, на поўным сур'ёзе сказаў: «Хорошо!» І, павярнуўшыся да юбіляра, пачаў выступленне нанава:

— Дорогой товарищ Суржик!

Вясёлыя апладысменты, смех — больш, чым украінцу з беларусам. Статэчныя і культурныя, мілыя латышы.

* * *

На ціхай ускраіннай вуліцы, у драўляным доміку Толя Вялюгін частаваў мяне ў пачатку пяцідзесятых віном з «дурніцаў», буякоў, работы ягонай цешчы. Па адной, па другой, а бутэлька ўсё па-ранейшаму поўная... Гаспадар пачаў даваць хвалу віну і цешчы:

— Гэта яно, брат, так пеніцца, расце!.. К твайму сведзенню, Алена Іванаўна ведае, што робіць!..

А потым з бутэлькі закапалі апошнія кроплі, і стала вядома, што гэта такі асадак на шкле з сярэдзіны.

Помніцца не збянтэжанасць зяця, а дабрадушны смех старое.

* * *

Зіна Мажэйка, наша магутная фальклорніца,— пра сваіх паляшуцкіх сябровак:

— Кажуць цёткі ды бабкі мае: «Спяваць хочацца вольна, а не на ўсялякіх гэтых журах!..»

* * *

Добра ў гадах, але яшчэ ўсё энергічна-наіўны ці журналіст, ці пісьменнік, з закліканых калісьці «ад станка», успамінаў аднойчы, як яны, некалькі маладых яўрэяў, хадзілі ў гасцініцу да Маякоўскага, калі ён выступаў у Мінску. Пазнавата прыйшлі, пастукалі раз і другі раз, і нарэшце пачуўся сонны, незадаволены бас:

— Кто там?

— Это мы, белорусские писатели, пишущие на русском языке!..

— Пошли вы к...— і гэтак далей.

І пайшлі.

Ён жа ўлетку сорак чацвёртага, хутка пасля вызвалення, выступіў з абураным аглядам знішчэнняў, якія ў горадзе зроблены акупантамі. «Немецко-фашистские варвары взорвали собор святых Петра и Павла...» А ён быў зняты з плошчы перад вайной.

* * *

Калі дзве нашы брыгады, «Жукаўская» і «Камсамолец», аб'яднаўшыся, грамілі, нарэшце, магутны мірскі гарнізон, дык і мы, разведчыкі, сёе-тое прывезлі з гэтай «краіны непалоханых паліцэйскіх гнёздаў», мясцовых і наезджых, разбагацелых на рабаванні рэпрэсіраваных вёсак. У адным з багацейшых двароў гарадка запрэглі ў сані-развалы ўпасвеную кабыліцу, дзе наскідалі ў пусты куфар кумпякоў, каўбас, аполкаў сала, дзе побач з куфрам паставілі на санях дзежку мёду, а дзе паклалі два мяхі мукі і вырваліся з пажару ды страляніны весела.

І неўзабаве да нас, у Зарэчча, дзе мы стаялі, за добры дзесятак кіламетраў ад брыгаднага лагера ў пушчы, у хату бабы Кастусяй, што жыла адна наводшыбе, заехала гасцямі ўсё брыгаднае начальства. На чале з самім упаўнаважаным ЦК партыі і партызанскага штаба Беларусі Царуком.

Да змесціва гарнізоннага куфра і дзежкі ў разведчыкаў знайшлася самагонка з лясных хутароў. Было застолле з песнямі і танцамі пад гітару і балалайку. З нашым чэркесам Хачуковым і галасістым Шурам, маім пляменнікам, ішоў упрысядкі сам найвышэйшы госць, «дзядзя Валодзя».

А потым малады камбрыг, лейтэнант з акружэнцаў, таварыш порсткі, раптам скамандаваў — гаспадарам:

— Разведка, у раён!

І мы пайшлі сядлаць. Збянтэжана, неахвотна.

Вісела цёмная сакавіцкая ноч. Следам за намі з хаты выйшаў і з ганка заняўся сваёю справай Царук.

— Х-хлоп-цы,— пачуўся нам з цемры ды трохі зверху свойскі заікасты голас.— Вы т-там лішне г-галоў не п-падстаўляйце. Ліха іх усіх п-пераб'е. Д-да Лісабона яшчэ д-далёка. Т-трохі т-там недзе п-пакруціцеся д-ды назад!..

Былы актыўны заходнебеларускі падпольшчык, пажыццёвы вязень санацыйных астрогаў, у якіх ён да верасня трыццаць дзевятага прасядзеў трынаццаць гадоў, чалавек, якога ніхто ніяк не змог бы западозрыць у няшчырасці да роднай справы, ён быў цвярозы па-народнаму, заўсёды з простым, натуральным гумарам.

Чулася пра яго сёе-тое і пасля вайны. Скажам, як ён, намеснік старшыні, абласнога савета, ездзіў па вёсках, арганізоўваючы калгасы, і так агітаваў сялян: