Янка Брыль - Вячэрняе

Надрукавана брашура ў 1937 годзе. Прызнанне аўтарытэтнае.

А вышэй гэты дамарослы даследчык піша пра нас, што «прымусовая акцыя рускіх захопнікаў ператварыла іх у беларусаў праваслаўнага веравызнання. Засталіся ў іх. толькі схаваныя ў глыбіні душы ўспаміны і пэўная гордасць, што яны паходзяць з католікаў»...

Вось яно як!

* * *

Даведаўся, што ў Катыні сярод памардаваных польскіх афіцэраў было шмат рэзервістаў, мабілізаваных, на вайну, і ўспомніў такога.

Ён наведаў уранні аднаго з няпершых ваенных, дзён наша «становіско боёвэ» у лесе, на крутым абрыве над морам, дзе мы сядзелі са сваім «максімам», старанна замацаваўшыся. Госць быў нейкі вельмі ж цывільны, хоць і ў форме з пагонамі падпаручніка. Павітаўся за рукі, пагаварыў з намі не надта па-афіцэрску, а неўзабаве даў і яшчэ адзін доказ сваёй цывільнасці: захацеў пагаліцца побач з кулямётам — балазе там сядзячы акопчык. Дастаў з торбы сваё прычындалле, паставіў люстэрачка... І тут ужо я не стрываў — сказаў яму, што гэта вельмі небяспечна: люстэрка адсвечвае, бо дзень зноў сонечны, і гэта нас тут здэмаскуе. За глыбокай шырокай далінай з садамі ды віламі ўзвышаліся могілкі ў высокіх дрэвах, з якіх за нашым бокам назіралі, адкуль зрэдку пастрэльвалі. Пан паручнік (як прынята было звяртацца да падпаручніка) яшчэ раз здзівіў нас — папрасіў прабачэння, паслухаўся радавога і пайшоў, куды яму паказалі, глыбей у лес, да нашай зямлянкі, дзе быў хтосьці з разліку.

Ці не ў той самы дзень яго ад нас адклікалі, ці сам ён, непрыкаяны, пайшоў,— гэтага я ўжо не памятаю. Ды мне яно і не патрэбна. Я проста ўспомніў яго, цывільна-чалавечнага, прымераў і яго да жахлівай трагедыі ў лесе іншым, смаленскім...

Здаецца, смешнае

Пасля выхаду з партызан, пакінутыя на працу ў райцэнтры, мы прывыкалі да тае працы не надта ахвотна. У абед, сабраўшыся каля сталоўкі, пагамонім, перавядзёмся тым абедам, выйдзем — і разыходзіцца не рупіць... І вось нам аднойчы весела пашанцавала. Нейкі дзядок падышоў да нашага гурту, слова за словам і пачаў хваліцца, што ён таксама парцейны, яшчэ з той, з мікалаеўскай, вайны. І пачалі мы падсоўваць яму сяброў па ягонай партыі.

— Васілій Блажэнны быў у вас? — пытаецца адзін.

— Быў! — усцешана адказвае стары.

— Грышка Атрэп'еў быў? — пытаецца другі.

— А як жа, быў!

Ціха-ўсмешлівы Цітавіч, нядаўні наш начальнік штаба брыгады, цяпер памочнік першага сакратара райкома партыі, таксама падставіў пытанне:

— Скажыце, а Лука Мудзішчаў быў?

— Быў! — зусім узрадаваўся дзядок.

Пералік членаў закончыўся, у старога спыталіся:

— Ну, а чаго вы, дзядзька, у Мір прыйшлі?

— Сказала баба купіць гаршчок.

— Ну, дык пойдзем паможам.

Здаецца, і пайшлі. Усім сваім савпартактывам.

* * *

Швагер загадчыка райза, нядаўняга партызана, ён жа брат заслужанай настаўніцы, здаравенны брахун і выпівоха, былы франтавы дэсантнік, жыве сабе на сваяцкім хлебе і не вельмі рупіцца зноў пашукаць якую-небудзь працу. А ўжо трэці год пасля вайны. Ажно сакратар райкома зацікавіўся такім камуністам і выклікаў яго.

— Ну, дакуль жа ты, Груша, будзеш спацыраваць па плошчы?

— Няма машыны — вось і спацырую пехатой. Сакратар — чалавек бывалы, цёрты жыццём і вясёлы.

Сышоўшы з абавязковага тону, ён усміхаецца:

— А ты што — машыну хацеў бы?

— А вы што, думаеце, я горш за вас выглядаў бы з яе акна?

...Уелася ў памяць, як гэты Груша, нейкі ўжо раённы ўпаўнаважаны, начаваў у суседняй вёсцы, дзе я гасцяваў у брата,— засядзеўся таварыш з мужчынамі перад хатай, ажно гаспадар яе выйшаў і ветлівенька (хітры мужык!) спытаўся:

— А вячэраць будзеце? На што той царственна:

— Малака, можа, пап'ю.

* * *

На рэспубліканскай канферэнцыі абаронцаў міру малады актывіст зачытвае спіс прапанаваных у прэзідыум. Пра мітрапаліта, сівабародага, велічнага святара ў белым клабуку ён чытае:

— ...от московского матриархата...

Відаць, нядаўна канчаў таварыш партыйную школу.

* * *

Смяцяр заяўляе на двары жанчынам:

— Заўтра смецця не выносьце. Я не прыеду, у мяне партыйны сход.

— Так зранку цэлы дзень і будзеце сядзець?

— А гэта ўжо не ваша цялячае дзела!..

* * *

У адным з раёнаў Віцебшчыны па «хатынскіх» вёсках суправаджаў нас настаўнік-пенсіянер, які часова выконваў абавязкі дырэктара музея народнай славы. Яму трэба было чагосьці затрымацца ў сельсавеце, і ў адну з бліжэйшых вёсак мы паехалі самі. Вяртаемся забраць яго, а ён — такі павольны, здаецца, разважлівы, трохі вахлакаваты мужчына — выходзіць з таго сельсавецкага дома, а на бярэмку нясе вялізны артылерыйскі снарад. Да машыны з ім.