Янка Брыль - Вячэрняе

Ротным гарністам быў у нас мясцовы, з-пад Здалбунова, украінец Паўле, які сваю трубку звычайна хаваў пад падушку, бо сёй-той з нас, у тым ліку і я, любіў павучыцца трубіць. Па службе гэты струмант выкарыстоўваўся кожны дзень аднолькава. Калі рота ішла за горад на заняткі, перад ёю конна ехаў камандзір, а за ім ішлі гарніст і барабаншчык, якія ў паўзах паміж спевам паддавалі нам сваім стукам ды хрыпам маршавага настрою. Нашым дружьгновьгм быў добры хлапчына Кастэцкі, што працаваў да службы сыраварам. Калі яму, «старшаму легіяністу», яфрэйтару, павінны былі заўтра даць лычку капраля, ён ціха адвярнуўся на сваім ніжнім ложку да акна і непрыкметна, як яму здавалася, ужо прышываў тое серабро да пагона. А мы, па-сапраўднаму непрыкметна, перашапнуліся, перамігнуліся, і Паўло, хоць і стары салдат, якому паложана быць больш дысцыплінаваным, выцягнуў з-пад падушкі свой горн, хтосьці скамандаваў: «Дру-жьг-на, бач-насць!», а труба радасна захрыпела пачаткам нейкага Марша. Наш заўтрашні капраль спачатку ўсхапіўся, хацеў крычаць, а потым і сам засмяяўся.

Добра яно ўспамінаецца — простае, людскае, што ад самага нізу.

* * *

У верасні восемдзесят дзевятага года ў пісьменніцкім Доме творчасці «Іслач» адпачывала пара палякаў, перакладчык нашай літаратуры, у тым ліку і мой, з жонкай-эканамісткай. Калі я наведаў іх там, мы, пасля сяброўскай перакускі, пайшлі прайсціся — у недалёкае мястэчка Ракаў.

Ідзем, гамонім, а на ўзлеску сядзіць на пянёчку адміністратарка нашага дома, ціха і сумна, нібы стаміўшыся ад далёкай, нялёгкай дарогі. Расказала, што з пошты ідзе. Сынок-салдат папрасіў прыслаць грошай. Тэлеграфам. І не тое гэта, што ён у яе распешчаны адзінец, і, дзякуй Богу, не здарылася нічога, а проста... Проста, звычайна — «дзедаўшчына», наша хамскае зверства, здзекі старых салдатаў з маладых. Хлопца прымусілі папрасіць у маці грошай ім на выпіўку, прычым неадкладна, калі ён не хоча, каб яго пабілі, дый не раз. А ў мамы зарплата — сто дзесяць рублёў...

Я паслужыў у дзвюх польскіх часцях, у пашахонскім пяхотным легіяністаў і ў элегантным батальёне марскіх стралкоў, і ніякага здзеку старэйшых салдатаў з маладых не бачыў. Не чуў такога ні ад сваіх братоў, якія абодва служылі, ні ад знаёмых. Тады, на ўзлеску каля Ракава, мне прыгадаўся толькі такі выпадак. Калі мы вярнуліся з Хэлма ў Гдыню, ужо прайшоўшы хто стралковае, хто кулямётнае ці мінамётнае абучэнне, гатовыя да супрацьстаяння з ворагам усутыч з ім, я аднойчы быў рады атрымаць звальненне ў горад. Такое шчасце тады было вельмі рэдка, гарнізон стаяў у павышанай баявой гатоўнасці, у жніўні мы нават і спалі, распранаючыся цераз ноч, на змену. Нацешыўшыся вуліцамі, скверамі, караблямі ў порце, адзінотай, морам, я пад вечар падаўся на прыгарадную паляну, дзе чуваць былі танцы. Толькі ўвайшоў у той шумна-вясёлы салдацка-дзявочы гам — сустрэў малазнаёмага капраля з нашай кулямётнай роты. Адказыраць я павінен быў, і не больш. А яму якраз і трэба было ад мяне больш. Высокі, як і ўсе мы, і моцна рабы, як ніхто з усёй роты, ён спешна, нахмурана зашаптаў мне, што зноў вось наспявае бойка з маракамі. «У разе чэго — одразу багнэтэм у бжух!» Каго? Завошта?.. Ён заспяшаўся ад мяне, відаць, далей збіраючы сілы, а я пайшоў у казармы.

Бойкі бывалі, па дурной традыцыі, паміж родамі войскаў, у Гдыні марскія стралкі з уласна матросамі, у Хэлме — легіянеры з артылерыстамі з суседняга з намі палка. Пра такое падобнае расказвалі і іншыя ў нашай вёсцы, каму дзе і кім даводзілася служыць.

* * *

У батальёне нашым быў «стары» салдат літовец Бучаль. Нават з гумарам ды з хітрынкай. Капаем у падгдыньскім лесе акопы, спыніліся адпачыць. Пачалі, між іншым, успамінаць, як хто ў войска ішоў, як па ім плакалі. У розных родных кутках Польшчы і Беларусі. Бучаль сядзеў на горбе свежага пяску, звесіўшы ногі ў акоп.

— А па мне, сіраце,— далучыўся і ён,— не было каму плакаць, дык я пляменнічкаў, братавых дзетак, нашчыкаў, нашчыкаў — яны і паплакалі!..

Любіў хлопец прыкінуцца няўмекам, прасцячком. Так і служыць як быццам лягчэй. Нават часамі песню зацягне сумную, а то і зацілімкае раптам, таксама для сябе, на роднай літоўскай. Бяскрыўдны быў, неганарлівы перад маладымі.

* * *

Наш сусед у Загоры, Вінцусёў Захара, калі служыў у войску і прыходзіў «на вурляп», не толькі не фанабэрыўся сваім жаўнерствам, як большасць адпускнікоў, а нават, падыходзячы да маладой кампаніі на вуліцы або сустрэўшы каго аднаго, ці маладога, ці старэйшага, не браў пад казырок, нібы адпачываючы ад гэтага абавязку, а проста прыпадымаў сваю «рагатыўку» — на «добры дзень». І не пшэкаў, як некаторыя, а «здрастуйця, цётко Юсто!», «здрастуйця, дзядзько Арцём!», «здарова, Любося!»...