Янка Брыль - Вячэрняе

У тых жа шведаў, відаць, не толькі бядней з гэтым, але і шчырэй, а ў нас добрай форме, як і ў многім іншым, не адпавядае змест.

Смешнае і прыкра-смешнае, што ўсюды здараецца. Наш Б. Прамаўляе перад шведамі на пірсе, а з сандалета тырчыць праз падзёртую шкарпэтку голы вялікі палец. А ездзіць таварыш з мілай жоначкай. Можа, таму гэты палец тырчыць, што няма тут домработніцы?

На вечары-мітынгу, дзе, дарэчы, добра спявалі шведскія хлопцы, пад гітару і пад скрыпкі, з'явіўся п'яны, ціхі вар'ят з мокрымі смярдзючымі калошынамі, усё садзіўся то паміж намі, мужчынамі, то паміж Damen або Pan. Усім урачыста дзякаваў за выступленні. Мы яго намячалі прымаком нашай кіруючай «Акуліне» (баба па палітычнай частцы, Аэліта). А для таго, каб рагатаць з гэтага, у нас ёсць запас назіранняў і злосці.

А колькі тут, сярод нашых людзей і цікавых, і з добрымі магчымасцямі, як яны маглі б выступіць! У тым ліку і сярод літаратараў, калі б іх не засланялі свае маркавы ды акуліны.

Што да выступленняў, і не толькі ў Гдыні, на якую я маю сякое-такое права і дадзеныя, але і ў іншых месцах мог бы сказаць што-небудзь і я. Няблага, людзі казалі, атрымалася ў мяне ў Гамбургу. Але ў Ростаку, дзе я хацеў перадаць немцам нашу маленькую анталогію гэдээраўскага апавядання і звярнуўся з такой прапановай да «Акуліны», яна мне губаста буркнула ў адказ: «Ни-ка-кой самодеятельности!..»

Выступленні — няхай сабе, а ўжо ў літаратуры без «самадзейнасці» мы бачым, што выходзіць.

...А што ён бачыў — кінааператар, таўкучыся пры вярхах? Здымаючы таксама, як яны прамаўляюць і пішуць. Бачыць, а гаварыць асмельваецца толькі пад чаркай. Стыль нашага часу — хвіга ў кішэні.

* * *

Апошняе «мимолетное видение» нашай «Акуліны» (апошні штрых — муж: працуе ў ЦК КПСС). Пакуль мы стаялі, ад дажджу пахаваўшыся з чамаданамі пад застрэшша ленінградскага марскога вакзала, і чакалі якога-небудзь транспарту — наша панурая кіраўніца праехала каля нас у «рафіку», седзячы побач з шафёрам, а машына была запакавана, ажно праз вокны відно, чамаданамі і скрынямі — знаёмымі, бо я іх бачыў на палубе, каля трапа. І не было аніякай таможаннай праверкі — ні на яе, ні на ўсіх спекулянтаў... І ваяваць з такімі акулінамі — усё роўна што паравоз ці самазвал рукамі затрымліваць. Калі рыба загніваецца з галавы, дык з галавы яе і трэба «лячыць», бо «лячэнне» знізу бывае вельмі нячаста, а ў нас яго і наогул няма.

«Вось работа для вашага брата»,— казаў мне сімпатычны ленінградзец, муж мае зямлячкі, калі мы з ім гаварылі пра нашы беды ў шырэйшым ды глыбейшым вымярэнні.

Я адказаў яму: «Калі вы будзеце такое друкаваць».

І мы смяяліся. Нават смешна ўжо, як пасля плачу бывае.

* * *

«Як не пашанцуе зрання, дык яно ўжо так і да змяркання»,— казала нам цялятніца Аксеня П. Жанчына нестарая, сорак гадоў, такія ў горадзе яшчэ галовы мужчынам марочаць, а гэтая столькі ўжо гора перажыла. Такое жахлівае маленства: падлеткам, пасля вызвалення, было не надта соладка, а потым муж, «бабнік і п'яніца», які, нарэшце, павесіўся, пакінуўшы ёй трое дзяцей, з якіх аднаго трэба было аддаць у дом інвалідаў. А дачка старэйшая, Галя, мілая дзяўчына са скрыўленым пазваночнікам, працуе ў мінскім атэлье. Яна нам, Галя, паказвала хаты, не баючыся гразі. Такая ж, відаць, сардэчная, як і мама, якая плакала, відаць, упершыню так многа расказваючы пра сваё жыццё.

* * *

Баба смяецца, што дождж сёння такі, увесь дзень, «бо п'яніц дэпутатамі выбіраюць».

Выбары — дзень спецыяльнага п'янства. Ці гэта нам так пашанцавала?

* * *

Тут, на Лагойшчыне,— яшчэ раз моцнае, агіднае пацверджанне таго, чаго мы «не хочам падкрэсліваць» — вайна па сутнасці грамадзянская. Процьма паліцыі, падзел вёсак на тых і тых, жорсткасць жахлівая, ажно пытаешся: адкуль яна такая? І думаецца, што тут і быў якраз працяг «класавай барацьбы» з усімі яе «адхіленнямі»...

* * *

У сельсавеце мы пачалі гаворку пра вёску Разліццё, «бесперспектыўную».

Старшыня сельсавета, маладая жанчына, з тых, што можа аблаяць («валявая!»), учарашніх пакутніц-бабуль назвала... лодырамі. «Яны нам нічога не заяўлялі». А паспрабавала б другая «заявіць» — больш да яе не пайшла б...

Успомнілася іншая «валявая»: слонімская, сакратар райкома партыі па ідэалогіі, якая, калі мы расказалі ёй пра нялёгкае жыццё Жэні Б. маці-адзіночкі, весела сказала нам — траім старэйшым за яе мужчынам, пісьменнікам:

— Яна слабая на перадок?..

* * *

Загадчыца дзіцячай бібліятэкі. Сімпатычная, спакойная, але хвалюецца — і ад успамінаў пра страшны дзень у іхняй вёсцы, і ад таго, што трэба гаварыць на роднай мове, ад якое яе — між іншым, калісьці найлепшую ў гэтым сэнсе студэнтку — амаль зусім ужо адвучылі.