Янка Брыль - Жменя сонечных промняў

Праўда, суровая, горкая праўда пра тое ўжо сказана.

Прыйдзе таксама вялікі мастак, які паўторыць гэтую праўду мовай вобразаў — зноў жа па-сапраўднаму — дзеля агульнага дабра.

А тым часам, калі б мая воля, дык я гэтым хлопцам і дзяўчатам, што без пары сталі дзядамі і бабамі, надломленымі жыццём, я ім даваў бы вялікія ордэны, як героям — за ix веру, не страчаную ў нялюдскіх выпрабаваннях.

Так думалася не раз за апошнія гады, так думалася ў мінулую нядзелю дома, у вёсцы, калі ён, Мікола,— прыцемкам, пасля не першай нашай гутаркі на лаўцы перад гародчыкам,— паехаў дахаты веласіпедам, павёз на раме свайго сарамлівага хлопчыка.

Там, дома, хлопчык гэты, напіўшыся сырадою, засне; маладая жонка пойдзе ў клуб або будзе ціхенькa хліпаць пад коўдрай; а сам ён, Мікола, будзе далей памалу — у бяссонніцы, у горкіх думах — паміраць...

Чэрвень шэсцьдзесят першага.

...Гарачы, парны поўдзень. Ішоу каля новай Міколавай хаты i, як ні страшна, зайшоў.

Прасядзеў з ім, пры ложку ягоным, гадзіны дзве. Відаць, апошні раз...

Яго расказы пра лагеры.

Думы «о тайнах вечности и гроба»...

Жахлівая трагедыя, горкі скепсіс і светлы розум — усё гэта хутка знікне. На дзікіх могілках на ўзгорку гэтыя косці, абцягнутыя скурай, ператворацца ў зямлю. Назаўсёды. І не страшна. Мне, мусіць, таму, што не вельмі ўяўляю сябе на ягоным месцы. А ён гаворыць, што ад болю, ад жахлівых пакут гэтага года страціў ужо ўсялякі смак да ўсяго, i хочацца смерці, хацеў бы нават кончыць сябе, каб толькі не ў пятлі...

A ў чыстай, новай хаце — сонца, смалістыя сцены, заплаканая маладзіца і румяны, замурзаны хлопчык, які ўсё ные каля таты, трэцца, як коцік, і... не плача.

А на дварэ пахне толькі што скошанай канюшынай, пыляць на загуменні грузавікі з торфам, раскашуецца ў спёцы маладое жыта...

Ліпень шэсцьдзесят другога.

...З сынам i жонкай сядзім на зялёнай, духмянай абочыне палявой дарогі, паміж пшаніцай і жытам.

Шчаслівае шчабятанне жаўранкаў, першае для мяне ў гэтым годзе «піць-палоць!», ідылічнае рыканне каровы, людскія галасы з недалёкага лугу i неахвочы брэх сабакі з вёскі...

Зноў думаю, аберагаючы гэтыя думкi, не дзелячыся імі ні з кім, пра Міколу, які памёр тут, пакуль я ездзіў па Далёкім Усходзе, пра тое, як мне напісаць яму дастойны рэквіем...

Румяная, мілая госцейка, дзяўчо з дзіцячага дома, убачыўшы, колькі пісьмаў ляжыць у тумбе майго пісьмовага стала, здзівілася:

— I вы ix не паліце?.. Ганна Пятроўна, наша выхавацельніца, сказала, што пісьмы трэба паліць.

— Чаму?

— Ну... Яна нам такі прыклад прывяла. Дружылі i перапісваліся дзве сяброўкі. А потым адну з ix пасадзілі, a ў другое знайшлі яе пісьмы.

— Дык i што?

— Ну, i гэтую пасадзілі таксама.

Чорт ужо з ёю, калі так думае нейкая Ганна Пятроўна, але ж чаму і сёння яшчэ, у канцы пяцьдзесят дзевятага года, дзяцей калечаць такою дзікасцю?!.

«Часта ў сапраўднасці мы бываем лепшыя, чысцейшыя, чым у думках...»

Так думаў ён, успамінаючы ўчарашнюю госцю.

У гасцініцу да яго зайшла студэнтка-зямлячка, у якую ён, значна старэйшы, даўно быў... закаханы. Патаемным, міжвольным, нейкім журботным каханнем. Была яна воддаль, i вось прыйшла, і ён ніяк не здолеў бы пачаць нічога, пра што так часта думаў, пры ей ён адчуў сябе вельмі далёкім ад гэтага, яму было брыдка нават падумаць, успомніць пра ранейшыя «мары і сны». Адчуў, што проста любіць яе, разумную, душэўную дзяўчынку — любоўю «не для сябе, а для яе», што проста яму хочацца рабіць ёй добрае, глядзець на яе, любавацца — з харошай, чыстай любасцю старэйшага.

«І правильна»,— казаў ён у думках.

Але... з нёвясёлай усмешкай.

Новую настаўніцу, прыгожую, здаровую i сарамлівую яшчэ дзяўчыну па прозвішчы Бурак, у калектыве адразу сталі называць цукровым бураком.

Прыгледзеўся, пагаварыў каля акна, палюбаваўся ёю ў танцы — ox, i сапраўды ж цукровая...

Маладзенькая, сціплая мама. Kpaсуня. I хлопчык вельмі прыгожы. Стракатая кепачка, смешна-салідны клёшык.

Гляджу i думаю: як яны дружаць, як яны любяць адно аднаго!..

І — грэшнаму — мне хочацца спытаць:

— Скажыце, хто мае шчасце быць бацькам гэтага хлопца?

Чарнявая, дужая прыгажуня, дзеўка на ўсю ваколіцу, нарадзілася ад манаха, што будаваў у прыходзе царкву i каплічку пры ўездзе ў мястэчка.

Тыя разы, казалі, маці гэтай дзяўчыны месіць хлеб, а ён — яшчэ калі падлашчваўся — пакратае за руку вышэй локця i ажно вочы заплюшчыць:

— Я кое нежнае цельца!..

Мужык бабін быў на мікалаеўскай вайне.

A6едаў у рэстаране гасцініцы за адным сталом з маладой, сціплай парай рабочых.