Адам Мальдзіс - Астравеччына, край дарагі…

— Так што паступова змяняеце аблічча раёна…

— Намнога змяняем. Цяпер у год пад паўтары тысячы гектараў зямлі асушаем. Стараемся, як у літоўцаў: не адкрытым спосабам, а дрэнажом. Нядаўна перад партсходам адным падлічылі, што за ўвесь час наша ўпраўленне меліяравала дваццаць дзве з паловай тысячы гектараў балот, з іх амаль трынаццаць тысяч — ганчарным дрэнажом. Яшчэ на дваццаці трох тысячах гектараў культурна-тэхнічныя работы правялі: кусты раскарчавалі, каменне звезлі. Дзе былі непраходныя ройсты, там цяпер збажына расце, каровы пасуцца. Не ўсюды, канечне, часам зноў прыйдзе зямля ў запусценне.

У пакой зайшла сярэдняя дачка, каб узяць з канапы акардэон. Заадно прыхапіла ноты. Думкі Франца Іосіфавіча зноў пайшлі ў іншым кірунку:

— Мне ў свой час не давялося вялікую навуку займець. А цяпер пазнавата ўжо, гады не тыя. Дык хай яны, дзеці нашы, спакойна вучацца. Ім гэта ой як прыдасца. Жыццё — яно прама на вачах усё болей навукі патрабуе, усё большы імпэт набірае. Усё роўна, як балоцістая рэчка. Ледзь цячэ, сонная, вада то на берагі, то на трыснягі натыкаецца. А паглыбіш дно экскаватарам, выпраміш русло — вунь як пабяжыць яна. Усё скарэй і скарэй. Так і наша жыццё. Выпрамленае яно цяпер і, як кажуць у нас на палітзанятках, паскоранае. За адно пакаленне зменіцца столькі, колькі калісьці за стагоддзі не мянялася. Тыя ж балоты стаялі балотамі ад цара Гароха.

— Толькі, мусіць, параўнанне з рэчкай не зусім удачнае. Вада можа раптам сплысці, і рака абмялее.

— Вада можа. Яна свой канец мае. А жыццё — не. Бо яму канца-краю няма. Толькі нам цяжка сабе ўсё гэта ў галаве прадставіць. Думка чалавека, ягоная душа болей учэпістыя, болей трымаюцца за старое і прывычнае. Таму некаторых і муціць ад цяперашняй скорасці жыцця. Некаторым хочацца сысці на бераг, агледзецца, адчакацца, адляжацца. Але дзе ж ты сыдзеш цэлы, калі скорасць ужо набрана! А сыдзеш, то не дагоніш, без надзеі адстанеш. Значыць, трэба, каб і чалавек так жа скора развіваў сябе, як развіваецца само жыццё.

…Астравеччына па праву можа ганарыцца сваім першым Героем Сацыялістычнай Працы. Хто стане наступным? Раўдановіч? Жыліс? Валуевіч? Хтосьці са старшынь калгасаў? А можа, нехта з маладзейшых, чыя вялікая слава яшчэ наперадзе. Скажам, даярка з «Запаветаў Ільіча» Марыя Саўко, якая ўпэўнена выбіваецца на першае месца па раёну. Або шафёр з «Зары» Войцех Пуховіч, удастоены права сфатаграфавацца ля Сцяга Перамогі за тое, што ў жніво перавозіць да шасцісот тон збожжа. Або ўчарашняя дзесяцікласніца, загадчыца фермы ў калгасе імя Чапаева Міраслава Блашкевіч, выбраная дэпутатам абласнога Савета. Ці нехта з тых, хто днямі адказваў на анкету ў Міхалішскай і Жукойненскай школах.

Пажывём — пабачым.

Заўсёды там, дзе трэба. На месцы Гудагайскага канцлагера. Легендарны след нявесты Кастуся Каліноўскага. «Мой родны кут…» Расказвае сакратар партарганізацыі. «І тчэ, забыўшыся, рука…» Гісторыя аднаго сялянскага роду. Магнітафонная стужка памяці. Жыццё ідзе па наступнаму кругу

Тым часам водпуск няўмольна набліжаўся да канца. Куды падацца ў два дні, што засталіся да ад’езду? У калгас імя Леніна, дзе працуе Марыя Уладзіславаўна Сакалоўская, якая вось ужо дваццаць пяць год атрымлівае высокія ўраджаі льну і за гэта ўзнагароджана ордэнам Леніна? У калгас імя Куйбышава, які больш дваццаці год узначальвае адзін старшыня — Уладзімір Уласавіч Сідарэнка? Пагаварыць з астравецкай паштальёнкай Тэрэзай Пятроўнай Івашка, якая, ратуючы дзяцей, сама амаль не загінула ў полымі? А можа, заняцца народнымі ўмельцамі — разьбярамі, ткачыхамі, музыкантамі?

Але нечаканая сустрэча скіравала думкі ў зусім іншым напрамку.

Насупраць гасцініцы мяне аклікнуў чалавек, які вёз на фурманцы нейкія бляшаныя прылады, трымаючы лейцы левай рукой:

— Здароў! Што, ужо не пазнаеш сваіх? Я ж старшынёй вашага Дравяніцкага сельсавета быў, а мая Ніна Якаўлеўна настаўнічала ў вашых Расолах.

Ну як не пазнаць Дзмітрыя Харытонавіча Смаляка! Колькі разоў ён праводзіў у нашай хаце бурныя сходы. Дэмабілізаваны воін, ён смела змагаўся ў калектывізацыю з бандытызмам і кулацтвам.

— Давайце прыгадаем тыя часы, Дзмітрый Харытонавіч.

— Пачакай троху. Вот адвязу гэтыя бандуры, і зойдзем да мяне.

…Жыццё не песціла Дзмітрыя Харытонавіча. І ніколі ён не шукаў лёгкіх шляхоў. У саракавым годзе пайшоў з Ушаччыны ў армію. У першыя ж месяцы вайны быў ранены ў левае плячо. Камандаваў узводам на Волхаўскім фронце, там жа падаў заяву ў партыю. Зноў раненне — на гэты раз у нагу. Вызваляў Лугу, Ноўгарад. У сорак чацвёртым раздрабніла правую руку. Вярнуўся дамоў учарнелы, з пратэзам. Папрасіўся ў маці пераначаваць, то яна спярша не пазнала. Потым не ведала, што з радасці рабіць. Калі сяброўкі пыталі: «Чаму прытуляеш левай?» — жартаваў: «Бо левая бліжэй да сэрца». Прапанавалі яму паехаць у Астравец намеснікам дырэктара МТС па палітчастцы. А тут якраз у Дравяніках бандыты вечарам прама за сталом забілі старшыню сельсавета Якушчонка. Паказаў Смаляк сваё скіраванне сакратару райкома Мацюшаву, паглядзеў той і кажа: «Няшчасце ў пас. Паедзеш у Дравянікі. Ты франтавік — табе і карты ў рукі».