Адам Мальдзіс - Астравеччына, край дарагі…

— Вось вы часта скардзіцеся, што падае прэстыж настаўніка, што не здымаюць перад вамі шапку, як пяцьдзесят год назад. А што вы самі робіце, каб умацаваць гэты прэстыж? — пытаў у прысутных Расціслаў Арсенцьевіч. — Які прыклад вы паказваеце дзецям? Не забывайце, што раней настаўнік быў адзіным спецыялістам у вёсцы, цяпер жа — дзесяткі. І вы павінны вылучацца сярод іх сваімі ведамі, паводзінамі, удзелам у грамадскім жыцці.

На жаль, і ў дакладах, і ў выступленнях вельмі бегла і агульна («належыць», «трэба рашуча ўзняць», «наш абавязак») гаварылася пра маральнае і эстэтычнае выхаванне маладога пакалення. Таму варта было б канкрэтна паглядзець, як вучні ведаюць літаратуру, мастацтва. Правесці нейкую сацыялагічную анкету, ці што? Трэба наконт гэтага параіцца з Леанідам Уладзіміравічам Батурай. І задаць яму некаторыя з тых «чаму», што ўзніклі ў час нарады. Асабліва наконт працэнтаманіі.

Але калі мы вечарам сустрэліся, дыскусіі ў нас не атрымалася. Леанід Уладзіміравіч, чалавек, як я пераканаўся, мэтанакіраваны, напорысты і не дужа ўступлівы, ахвотна пагаджаецца:

— Працэнт паспяховасці — сапраўды не лепшы крытэрый. Атрымоўваецца, нібы настаўнік сам ставіць ацэнку за сваю працу. Суб’ектывізм тут непазбежны.

— Але ж гэты суб’ектывізм скіраваны толькі ў адзін бок — у бок завышэння. Пра гэта ведаюць лодары — і не працуюць у чвэрці. Не чытаюць мастацкія тэксты. Навошта? Тройка будзе. І на другі год не пакінуць.

— Што зробіш. Націскаюць на нас — ціснем і мы на працэнт. А дзе знайсці іншы, больш дакладны крытэрый?

— Знайсці можна. Напрыклад, ацэнкі, атрыманыя выпускнікамі пры паступленні ў інстытуты і тэхнікумы, — наколькі яны адпавядаюць прастаўленым у атэстатах.

— Уступныя экзамены — таксама ў нейкай ступені латарэя. Ды і не можам мы арыентавацца толькі на тых, хто паступае. Многія застаюцца ў калгасах.

— З цягам часу, можа, экзамены, хаця б вусныя, стануць прымаць вылічальныя машыны. Тады ацэнкі стануць больш аб’ектыўныя.

— А што загадаеце рабіць з тымі, хто не хоча вучыцца?

— «Литературная газета» ўжо не раз пісала: ставіць двойкі. Пераводзіць з двойкай у наступны клас. Ставіць двойкі ў непаўнацэнным атэстаце. Тады патрабавальнасць стане большая. Цяпер многа гавораць аб перагрузцы школьнікаў. Я не спрачаюся: такая перагрузка сапраўды існуе, бо ў праграмах шмат другараднага. Але ж вучні слухаюць аб сваёй перагружанасці — і лынды б’юць. Калісьці мы здавалі чатырнаццаць экзаменаў. Былі пераводныя іспыты. На сачыненнях ніхто не клаў нам мастацкія тэксты. І нічога, здавалі, паступалі. Не шэсць, не дзесяць працэнтаў, як цяпер, а восемдзесят — сто. З дзесяці чалавек нашага класа Зыта і Яніна Букель, Ядвіга Анімуцкая, Вера Дубіцкая, Аляксандра Капылова, Віта Кузьменка і Іван Дарашкевіч сталі настаўнікамі, Антаніна Шмань — лекарам, Часлаў Мекін — спецыялістам-чыгуначнікам.

— Аргумент непераканаўчы. Колькі тады было выпускнікоў у раёне?

— У 1948 годзе — дзевяць, 1949 годзе — шэсць, 1951 годзе — дзесяць чалавек.

— Вось бачыце. Тады вучыўся той, хто імкнуўся. А сёння сярэднюю адукацыю павінны атрымаць усе. Педагагічны «шлак» расце.

— Згодзен. Але згадзіцеся і вы, што жаданне вучыцца ў інстытуце, асабліва сярод хлопцаў, цяпер меншае. Ці не звязана гэта неяк з агульным ростам дабрабыту? Вучня не запалохаеш, як раней, што калі ён не будзе вучыцца, то пойдзе пасвіць свіней або трэсці гной. Ён стане трактарыстам ці шафёрам і будзе атрымоўваць рублёў дзвесце ў месяц. А колькі цяпер у сярэднім атрымоўвае настаўнік?

— Сярэдняя зарплата па раёну, калі лічыць і дырэктараў, і завучаў, складае сто трыццаць дзевяць рублёў з капейкамі.

— А ў будаўніцтве, я бяру афіцыйныя звесткі, сярэдні заработак па краіне — сто шэсцьдзесят чатыры рублі, на транспарце — сто пяцьдзесят сем рублёў. Вось і падае прэстыжнасць прафесіі настаўніка, культработніка. Нядаўна ў Мінску выйшла кніжка Р. Грабеннікава «Проблемы культуры современного села». Там прыведзены табліцы прэстыжнасці той ці іншай прафесіі, складзеныя на аснове сацыялагічных апытанняў у вёсцы. Дык па іх прэстыжнасць настаўніка складае ўсяго трыццаць працэнтаў, а механізатара — дваццаць два працэнты, палявода — пятнаццаць працэнтаў. Праз восем год пасля заканчэння школы тыя, хто адразу пайшоў працаваць, адчуваюць сябе лепш за тых, у каго ёсць дыплом. Вось і ідуць моцныя галовы туды, дзе можна зарабіць больш. І не праз пяць год, а неадкладна. У педінстытуты паступагоць пераважна дзяўчаты і то не заўсёды з лепшых вучаніц. Кола замыкаецца: сярэдні настаўнік будзе пладзіць сярэдненькіх вучняў і вьшускнікоў. Чым гэта пагражае для навукова-тэхнічнай рэвалюцыі?