Анатоль Бароўскі - Пякельны рай

У галаве Клімовіча сумбур. Уражанне такое, што ён прачытаў процьму кніг і ўсе яны ляжалі ў беспарадку на падлозе і ніхто іх не можа расставіць на кніжных паліцах у патрэбным парадку. Але тое ўжо зробіць час, увойдзе духоўная рака ў свае берагі...

Калі ж чытаць усе запісы ў дыярыушы, то на тое спатрэбіцца не адзін месяц. А мо і год. А калі зноўку перажыць усё тое, што адбывалася з ім, прапусціць праз сябе, то яму неабходна мець некалькі сэрцаў. Бо ад адной такой нагрузкі, перамешанай з душэўнымі пакутамі, якая ўзвалілася на яго, цяпер не вытрымае, разарвецца яго сэрца...

Дакрануцца б толькі да асноўных болек — ад гэтага нікуды не падзецца, так ужо наканавана лёсам. Перад новай дарогай, што выпала яму, трэба азірнуцца, узважыць усё і ацаніць пройдзены шлях, паглядзець на сябе збоку. Для чаго тое ўсё? Ён жа, Антон Клімовіч, нараджаўся зноўку. Нараджаўся ў новай якасці. Ён узяў на сябе вялікую адказнасць перадачы, узбагачэння Чалавека ўнікальнымі ведамі і магчымасцямі.

Ён у заўтра павінен пайсці з вопытам мінулага, каб, адраджаючы сваю радзіму, адраджаючы сябе, не паўтарыць больш тых памылак, якія яму выпалі.

4...

Жнівень, 1963

«Я іду па сваёй вёсцы...

На душы — бязмежная радасць — аж трымціць сэрца. Даўно ж не быў — замучыла настальгія. Як і некалі, іграў на другім канцы вёскі Мікола Прусаў на гармоніку; нехта кляпаў касу — дробненькі стукат разлягаўся па ўсіх Крушніках; я іду, а не ведаю, дзе знаходзіцца нашая хата і чаму не чуваць брэху сабакі...

Насустрач ішла дзяўчына ў празрыстай сукні, усміхалася ветла мне, падала рукі — як для абдымкаў. Не ведаў, хто гэта мог быць — Валянціна ці іншая якая дзяўчына. Мне ж не хацелася з ёю абдымацца — нешта замінала, адштурхоўвала. А яна падыходзіла ўсё бліжэй і бліжэй, а я стаяў і не рухаўся з месца... Потым адчуў саланаватыя вусны, гарачыню дзявочага цела...

— Пад'ём! — зычны голас старшыны Падкапаева разарваў ранішнюю цішыню.

Вочы сонныя, але падсвядомае пачуццё дыктавала рухі рукам і нагам — неабходна было за сорак пяць секундаў насунуць на сябе нагавіцы, потым накруціць на ногі анучкі і ўсунуць іх у боты. А яны начышчаны да бляску яшчэ звечара. Потым на хаду ўжо нацягваем на сябе гімнасцёркі — і займаем у страі сваё месца.

Старшына глядзіць на свой гадзіннік, сочыць пільна за секунднай стрэлкай. Мы пастроіліся, але трое — Цыбулька, Сташкевіч і Аліеў — яшчэ толькі ўссоўвалі ногі ў боты.

Падкапаеў злуецца, нядобра ўсміхаецца, падае зноў каманду:

— Адбой!..

Гэта азначала, што мы за тыя ж секунды павінны былі раздзецца і легчы зноў у ложак, чакаючы новай каманды.

Так кожную раніцу на працягу некалькіх тыдняў і месяцаў вучыць нас жыццю старшына Падкапаеў. Першыя дні тое выглядала як гульня, як камедыя, а з цягам часу абрыдла ўсё, як горкая рэдзька, і было ўжо смешна і горка з такой чорнай казуістыкі.

— Пад'ём! — яшчэ грамчэй крычыць старшына, і з нас, як пух, злятаюць байкавыя коўдры. Мы зноў як завадныя цацкі механічна ўзмахваем рукамі, матаем анучкі і спяшаемся як хутчэй у строй...

Падкапаеў неўзлюбіў мяне з першай сустрэчы. А напачатку ж здаўся мне чалавекам дабрачым — падобным быў на таго вайскоўца, што ў далёкім дзяцінстве падараваў мне агульны сшытак з чорнымі вокладкамі... Нават і голас супадаў — адзін да аднаго. Аж, бач ты, як памыліўся. Здорава памыліўся!

Ці то мой твар яму прыйшоўся не даспадобы, ці з-за таго, што не вельмі аддана казырнуў яму каля туалета, за што ён выказаў мне заўвагу а мо што і зусім іншае, пра што і не здагадваўся, — але я ўжо быў упэўнены, што ён ад мяне не адстане, што прыклеіўся, як бярозавы ліст ад веніка ў лазні, што выцісне з мяне старшына ўсе сокі, павыцягвае ўсё жылле, і што мае ён вялікае жаданне скруціць мяне ў бараноў рог, сагнуць у дугу...

Тут ужо ён нечым напамінаў мне і Шпірку — той жа хітры і хцівы позірк, тая ж яхідная ўсмешачка, калі ён выбіраў сабе ахвяру і прадчуваў асалоду ў здзеку над ёю...

— Я вас научу любить Родину! — з нейкім сваім чорным намёкам абяцаў старшына, аглядаючы кожнага па чарзе — прыглядаўся да гузікаў і каўнерыкаў, да ботаў і кішэняў, — з трэцяга разу толькі мы ўклаліся ў нарматыў. — Смирно! Еще смирнее!..

Падкапаеў рашыў пакараць мяне сам.

І пачалося ў мяне вясёленькае жыццё. Чысціць гальюны? Пасылае Клімовіча. Разгружаць вугаль на станцыі? Таксама я. Падраздзяленне едзе на экскурсію, а для мяне старшына абавязкова знойдзе смярдзючую работу. І так з тыдня ў тыдзень, з месяца ў месяц...