Miкола Гіль: Кім і Валерыя

А Мішу яе ўзяць? Быў хлопец як хлопец, на будоўлі рабіў — яго Сонька ў горад перацягнула і да сябе на будоўлю ўзяла. Колькі гадоў жыў як чалавек, зарабляў добра, да трох соцень, бывала, у месяц выганяў — ён жа і цясляр табе, і муляр, і сантэхнік, і электрык. А таксама ж каторы ўжо раз разрываецца між работаю і шабашкай. Падрадзіўся людзям па сёлах паравое ў хатах праводзіць. Суботы і нядзелі не бачыць каторы гадок: па сёлах гойсае. Спачатку паблізу Мінска, а цяпер, як на машыну ўзбіўся, дык і за сто, і за дзвесце кіламетраў дападае. Два-тры разы з'ездзіць — глядзіш, чатыры сотні прывязе. І ўсё таксама на кніжку, як і Сонька. А радасці ў сям'і няма. Вера яго, кажуць, падгульвае. Яна дыспетчаркай на аўтастанцыі, от, кажуць, з шафёрамі там і круціць хвастом. Міша, пэўна, здагадваецца, але церпіць, толькі яшчэ больш у тую шабашку ўдаецца. Учарнеў увесь і ад работы, і ад думак тых. Дзяцей пажанілі, адсялілі ад сябе, машыны тыя самыя і ім пакуплялі, а самі на старасці гадоў ці дажывуць во разам? Баіцца яна, Стэпачка, што скончыцца ў Мішы з Вераю не дабром, бо, кажуць, яна не толькі пагульвае, а і да чаркі пачала прыкладвацца...

У Васі быццам усё добра, як для чужога вока. А як ёй, матцы, дык таксама здаецца, што не так і добра. Вася, старэйшы яе, ці не бяднейшы сярод усіх. Нейкі ён непастаянны, невязучы, Вася. Дзе ўжо ні рабіў, а ўсё не па-ягонаму. Шафёрам шмат гадоў рабіў, а потым і вагоны суправаджаў, і кладаўшчыком на нейкай базе быў, і грузчыкам, а ўсё нечага шукае. А жонка, Аня, яго грызе. Усё жыццё грызе. За тое, што мала палучае. А раней грызла, што братам памагаў. А ён жа, ведама, памагаў. Усім меншым, як прыходзілі яны ў Мінск. І Міша, і Толік, і Косцік і жылі ў яго, пакуль у інтэрнаты не ўбіваліся ці кватэру не знаходзілі, і капейчынай памагаў. У Васі душа добрая, апошняе аддасць. А якой жонцы гэта даспадобы? А цяпер і Міша, і Толік жывуць куды багацей за Васю, от Аня зноў яго грызе: «Бачыш, якія твае браточкі харошыя? Як ім цяжка было, дык — да Васі, а цяпер — цьфу на Васю, ніхто і не ўспомніць, колькі ты іх пакарміў-папаіў, колькі ты ім траякоў ды пяцёрачак наперадаваў...» Быццам і праўду кажа Аня, але — што ж, Вася цяпер будзе спаганяць з братоў тыя траякі ды пяцёркі?

Апошнім часам Аня ўсё ж запрэгла і Васю ў работу. Соткі яны атрымалі, у садовы кааператыў уступілі. От Аня таксама загарэлася на кніжцы сабраць. Днём і ноччу прападае на тых сотках, дома не стыкаецца. З работы не дадому, а туды. Там у яе парнічок, там трускалкі, там радыска, цыбулька, кропчык, пятрушка... І ўсё — на базар, усё на продаж. А што мы, кажа, горшыя? Ці нашым дзецям нічога не трэба? Дык і Вася загарэўся быццам. Перайшоў у кацельню ці куды, на начныя дзяжурствы, каб удзень ці на сотках карпець, ці на базары сядзець. Яна, Стэпачка, не стрывала была, прысароміла, дык буркнуў: «Ай, мама, не я адзін такі там сяджу, шмат мужчын, і вачэй сорам не выядае...»

Апошненькі, Косцік, для яе ўсё малодшанькі ды малодшанькі, хоць таму Косціку ўжо даўно за сорак. Яна заступалася за яго перад братамі, як яны спрабавалі туркаць яго, і дазаступалася: співаецца яе Костачак. А пачынаў жа лепей, здавалася, чым усе яго браты і сястра. Скончыў, не ў прыклад іншым, усе дзесяць класаў, яшчэ як у Альхоўцы яны жылі. І паступіў вучыцца ў політэхнічны інстытут, на інжынера. Пасля вучобы пакінулі яго ў Мінску, на заводзе, дзе станкі робяць. Неўзабаве ажаніўся, кватэру атрымаў — яго ж і ў армію не ўзялі, там, у інстытуце, заадно і на афіцэра вывучыўся. Радавалася Стэпачка — як ніколі не радавалася. І дзяўчына Косціку добрая трапілася — Томачка. Маленькая такая, але руплівая, увішная, як пчолка, і надта ж ужо зграбненькая. Але год жывуць яны, другі, трэці, пяты, а ўсё дзетак няма. Ёй, Стэпачцы, тое ўсё муляе і муляе. І адноечы не сцярпела, у самой Томачкі па-бабску і папыталася. А тая — Косціка якраз дома не было — як загалосіць: «Мамачка, не будзе ў нас з Косцікам дзетак, і не ён вінаваты, а я, захварэла я, а не лячылася, ажно пакуль аперацыю не прыйшлося рабіць, і не будзе ў мяне дзетак ніколі, не будзе...» Ну, яна тады суцешыла нявестачку: што ж зробіш, дзіцятка, не трэба так убівацца, абы вы адно аднаго шанавалі ды любілі. Дык Томачка на тое яшчэ гарчэй расплакалася. Баіцца, казала, што Косцік не вытрывае, ужо, здаецца ёй, пачаў глядзець на яе не так, як раней, нейкімі як чужымі вачамі, быццам глядзіць на яе, а не бачыць...

Як у ваду глядзела нявестачка: Косцік і праўда неўзабаве ўцёк ад Томачкі, нічога не сказаўшы і не напісаўшы нават. Знік — і ўсё тут, як скрозь зямлю праваліўся. І з работы сваёй звольніўся. А праз паўгода нейкага вярнуўся. З другога горада. Вярнуўся, папрасіўся, і прыняла яго Томачка, ішоў рабіць інжынерам пачаў, але ўжо на другім заводзе, на пеніцылінавым. І спачатку ўсё добра было. Год-другі жылі — быццам толькі пажаніліся. А потым зноў пачалося, зноў Томачка ёй, Стэпачцы, жалілася: «Засумаваў Косцік, пэўна, уцячэ...» А ён не ўцёк, а — піць пачаў. На тым пеніцылінавым заводзе спірт ёсць, от з таго спірту і пачалося. Пачаў з работы прыходзіць пад чаркай. Як яму таго спірту перападала, хто яго ведае, а толькі ці не кожан дзень Косцік цёпленькі. Пакуль не засмактала зусім, дык апраўдваўся, бажыўся, што апошні раз, а пасля адмоўчвацца пачаў. Што ні гаворыць Томачка, ён маўчыць, набычыцца і маўчыць. Ну і што? З майстроў яго слесарам зрабілі, а потым і зусім звольнілі — пратурылі за прагулы ды выпіўкі. На тонкасуконным быў трохі пааціраўся, потым на скургалантарэйнай парабіў, на тытунёвай фабрыцы адзначыўся, у магазіне грузчыкам колькі месяцаў целяпаўся, а то месяцамі — нідзе нічога. Цяпер у мэблевым магазіне, што на Камароўцы, грузчыкам. Ці мо і не грузчыкам. Казаў — упакоўку ў двары магазіна разбірае, рэйкі драўляныя і кардон у кучкі складае і на машыны грузіць... Дакаціўся во, што і сказаць каму сорамна, а піць так і не кінуў. А Томачка ўсё трывае, усё церпіць, усё на нешта спадзяецца. Шкада яе Стэпачцы. Яна во матка, а ўжо, мусіць, страціла веру, што адумаецца яе Косцік, яе малодшанькі, а Томачка — верыць, не акамянела сэрцам. І хочацца ёй, Стэпачцы, вельмі хочацца, каб нявестачцы-цярплівіцы ўсміхнулася нарэшце шчасце — усё роўна, ужо ўсё роўна, ці з Косцікам, ці мо з кім іншым, але каб усміхнулася, каб хоць трошкі сплацілася ёй штодзённае яе цярпенне. Не скажаш жа нікому, што яна, маці, не раз ужо дадумвалася да таго, што каб жа гэта Томачка даўмелася ды хоць бы знарок якога-небудзь мужчыну займела, хоць бы дзеля адводу вачэй — мо гэта змусіла б Косціка скалануцца, ачнуцца ад ачмурэння, пацягнуцца да працягнутых к яму рук...