Сакрат Яновіч - Самасей

— Бо табе не хочацца! — сварылася на мяне маці, калі я ад нечага выкручваўся, і, як зазвычай, яна мела рацыю.

У Алецку я быў з Таняю; мяне запрасілі сюды местачковыя паэты. На вакзаліку, куды цягнік наш усудауўся нейкім пацішэлым, з дзяжурны руху выглядваў, бы той конь з хлява, у станцыйным кіёску, Таня купіла запылены авалец дарагога мыла, і мы, перачакаўшы ля выйсця статак кароў з пашы, пайшлі на начлег. Укватаравалі нас у байраку задрыпанага дачнішча, дзе калідорная дзеўка вадзіла вачыма за намі, як быццам за любоўніцкаю паркаю... Да золаку па-марадзёрску буянілі ў суседнім нумары якіясьці мужчыніскі.

Ранак усталяваўся празрысты. У мяне быў час, і мы выбраліся пахадзіць. Зведалі перш тое, што нам бачылася маляўнічым у гэтай, некалі заможнай, мясціне; надрэчныя задворкі — шчаслівым лёсам не папаленыя ў вайну і рабаўнікамі, што багацеюць на ёй (яны з аселаю ў зямлю забудоваю, чырванацэглаю). Ад прачыненага ў кагосьці акна смакацела смажанымі тлустымі акунямі.

Запамяталася яшчэ: поберагам возера йшлі мы праз наваліны голля ды беспатрабноцця на пляжы з пачарнелым мола і паглыбляліся між, па-красавіцку свежа-зялёных, лазнякоў, ля ссохлых з зімы чаротаў, пазіраючы прытым з насцярогаю на абвальныя стромы, ад якіх, далей, прасціраліся палі. Жаўрукі выспеўвалі нам Юр'еў дзень, і ад таго ўяўлялася, вось, як гэта ў гбурскай сядзібе, што над затокаю, спаважна сядалі калісьці абе-даць, памаліўшыся свайму, некаталіцкаму, Богу... Пашукалі мы сабе спачынку ў лагчыне пад дзевятай хваляю чыстаполля, на ўзбочыне дарожкі, такой камяністай ды і ў забыцці, і тады адчулі сябе, быццам у прасцягах родных за Саколкаю, што з сінечаю лясоў, і з крыніцамі даўно не пітымі, і з хутаркамі, з якіх нават дамавікі вывандравалі ў свет белы... «Праз нядзелькаў пяць жытка расавацьме, калі з руні вароны ўжо нё відаць», — заўважыла б маці.

I я мала быў не пабег за цягніком далечным, што з уздыханнямі папоўз адсюль, з гэтага староння.

За гумном, па-над хлеўчыкам Царэвічаў, гушчэюць слівы. Але, ёсць там мясцінка, дзе буяе пустазелле, якое я спляжваю рыдлёўкаю, каб траве даць разрасціся.

Неяк зноў я наведаў маці. Стаяла надспадзівенне высокая, як цішыня, хоць і глыбокая восень. У гэткае ясноцце, у такі цуд існавання, у мяне ўзнікае ахвота дзеля клапатлівае і ўдумнае працы. Узяўшы моцныя сахары, я ачысціў імі сад, палячы сухоцце, на ўкрапівелай крушні, гранічнай; дым валіў на Кяўказскі завулак.

Маці за абедам дала мне чаю з малінавым варэннем, якое яна дастала ад кагосьці ў капанне бульбы.Мы разгаварыліся пра тое, што будзе няблага яшчэ дасадзіць на загуменні менавіта малінаў. Пайшоў я па іх да матулінай знаёмай, гэтак жа хваравекае, як і яна, ад замаганняў на гаспадарцы. Гэта пра яе казалі, ціто яна пры нябожчыку мужу сваім, бедная, не магла сесці разам з ім на воз (біў пугаўём наводліў). Навыкопваў я тых яе малінаў, усё роўна што зайшоўшы з вёскі на вымерлы хутар у Гаспоравым бярэзніку, каб вынесці адтуль нешта прыдатнае. Я карчаваў іх лёгка ды спорна, у расцяплелым закуцці, дзе пахацела гнільнай сушманню ад падстрэшша свіронка; ля калодкі беляхцелі нарубаныя дровы, а за вуглом хлеўчыка драмаў у разрыіне ружовавухі падсвінак. I была гэта тая рэдкая мне часіна, калі я не адчуваў за сабою ямістага подыху ад перажытага, акунуўшыся існасцю цэлаю ў бессвядомае дзяцінства, у тую красу няхітрага быцця, што нагадвала і дзівосную водарасць у ручаіне з рыбкамі, і жаўцістае дно ў ёй, па якім хадзіў басанож, бывала, да бяспамяці загледзеўшыся ў гранне вясёлкі за Бабровымі азярынамі (у касавіцу).

— Хадзі есці! — паклікала мяне маці. Як заўсёды, за маянтковым старадрэўем пацямнеў небакрай і ўбачыў я, звысоку закруціліся пушынкі першага снегу. Мне захацелася гарачае капусты з мясам!

На гарышчы, каля апухаў, стаіць куфар нябожчыцы бабулі (у ім зараз усялякае шмаццё). Да крокваў падвешаны пукі маку з попахам пылу. Пад шчытоўкаю грамадкаю стаіліся бутэлькі, ахінуўшыся павуціннем. Тут патрэскваюць струкі фасолі, накладзенае снапкамі пад самюткае ваконца (на цвіку, якога ржа не з'ела, патрэбныя камусьці галінкі рабіны. У падапушшы балаган ламачча: халадзільнік з паабіватымі бакамі, пакончаная калодкаю прадьная машына, пыласос, бы здохлае ў заканурку парася. Далятае сюды рознагалоссе сумятлівае ад вуліцы, павольніствае ад падворышчаў, аглухлае ад аселіц. I, мабыць, таму цяжка мне пазбыцца тае ўявы наглуха забітае труны (што так страшна жывым). Пра смерць мы думаем часцей, чымсьці ўсведамляем сабе тое!