Сакрат Яновіч - Самасей

— Слухай: ты асцярожна пераходзь вуліцу, — сам бачыў у маленстве, як адзін, схоплены за рукаў у чужым садзе, выслізнуўся з пінжака і драпануў у кашулі...

— Добра, добра, — выціснула з сябе нейкі жарт ды паглядзела, ну, бобік на далонь з хлебам.

Што гэта з ёю? Як быццам і маладая, і гладкая па-дзявочаму, але ўжо без бляску! У зроку не агеньчык, а хітраванне.

Пагрубіяніў для знароку:

— Твой, мусіць, заўзяты? — дыхнуў запацелымі словамі.

Яна ўміг зразумела; пачала трэскаць ад смеху, да якога здольная толькі даўно замужняя і вельмі добра знаёмая. Смех у яе, ад якога перастаеш верыць у каханне, хаця б у сэнс шанавання жанчыны.

— Ну, мне трэба ісці, — сказала па-дзяляцку. — Зайдзі калі да нас, — яна раскінзвала ногі.

I пайшла, і пайшла, здаецца, несучы пад пахаю думку: аб чым жа гаварыць з дурнем?!

Паспеў ёй паўздагон:

— Купі яму вуздэчку!..

А яна па тое:

— Ха-ха-ха...

Ен (чароўнасць у ёй скончылася разам з першым дзіцём):

— Заўтра, чуеш, Вербніца! Мо заўтра, га?

— Зайдзі!.. — голасам, якім звяртаюцца да абібока. Яна выматвалася.

Хацеў дадаць: «Вясна будзе, неба сінее!» А таксама: «Чаму ж ты не абразілася на мяне? Зрабі гэта, зрабі!»

Йшла і йшла. I ад гэтае яе хады думалася чамусьці пра грошы ды ежу, пра ежу і грошы.

Калі ён адразу згадзіўся з маёй просьбаю, я зразумеў, што нічога з гэтага не будзе.

Ён падтакнуў мне неяк вось не па-мужчынску...

Мы размаўлялі на рагу Цёплай; ад агародчыка, што ля адвэнтысцкае капліцы, навейвала на нас пахі язміну ды ўжо вечарынак.

Я глядзеў у яго такія добрыя вочы.

— Так, ага, — ён зноў пацвердзіў.

Зрабі мне гэту ласку, дзетка! — я вёльмі яго прасіў, з сардэчнасцю таго чалавека, які, аднак, чагосьці спадзяецца ў важным для сябе.

Мы пачалі былі ісці ў глыб вуліцы, і я аднова выклаў яму сутнасць мае просьбы, і падрабязна пераказаў справу. Усё зрабілася ясным; ён нават тайком, пазяхнуў, а ягоны зрок — замглёны і як бы заплаканы, — тужліва кіраваўся ў далечыню. (Зараз успамінаючы тую сваю размову з ім, уяўляецца мне, што я тады нагадваў паганага хлопца, якому не можа прабачыць дзяўчына...)

Я, вядома, дапўсціў памылку: патрабаваў ад яго карысці толькі сабе! Была гэта менавіта чыстае вады просьба, пра якую магчыма прачытаць у наіўным, рыцарскім рамане. Гэткія просьбы ёсць уяўнае ўладжванне патрэбнае справы. Яны зазвычай нерэальныя. (Здараюцца, праўда, адступленні; калі ўчцівы чалавек мае дачыненне якраз з такім жа другім, што неабходна лічыць рэдкасцю.)

Мне, выгнанаму з саліднае пасады, было цяжка ўбіцца на іншую, больш-менш прыстойную, работу. Прытым душылі мяне нягоднікі, якія, на маю бяду, мелі фармальную рацыю (па прычыне маіх некаторых паводзінаў). Я, бы тая рыба на беразе, усяляк кідаўся, гатоў ухапіцца за самы скромны кавалак хлеба, каб неяк перачакаць найгоршае. Гэта ёсць страшнае — пакутаваць ад слушнага зневажэння з боку менавіта тых, якія даўно не вартыя добрага слова!

Я разлічваў на тое, што ён — так, ён! — дапаможа мне стаць на работу, хаця б абы-якую, і, такім чынам, дасць магчымасць жыць збольшага па-людску, дабіцца духоўнае раўнавагі, вярнуць яшчэ не загубленую мною чалавечнасць, не адзічэць; паступіць на службу без непазбежных у падобным становішчы тлумачэнняў, якіх чакаюць ад новапрыйманага. (Я быў ужо не першае маладосці, калі, пасабачаны акалічнасцямі, апынуўся сярод не скупых на дотык сяброўства рэкамендантаў у прайдзісветы.)

Я правідлова думаў, што прыняць мяне, няхай і на грузчыка ў дайлідскім складзе дошак, будзе яму малым клопатам як дырэктару дрэваапрацоўчае фірмы, якой, трэба і гэта дадаць тут, пастаянна не хапае працоўнае сілы.

Мая просьба, цалкам голая і без якога-колечы аспекту даверу да мяне, хтосьці сказаў бы: прасцяцкая, мінімальная дарэшты, вось... Ах, доўга б мне гаварыць пра ўсё. Дарэчы, а ці варта?

Яна зайшла да нас па справе.

— Не ведаю, — адказаў я ёй. — Нічога мне невядома. Жонкі няма, выехала да маці... Сядайце, калі ласка.

Прысела на беражок крэсла, акуратненька стуліўшы ногі ў празрыстых французскіх панчохах (іх прадавалі спекулянты, і гэтым дурыла мне галаву жонка).

— Як вам сказаць?.. — справа, з якой яна прыйшла, хоць і зусім іншая, таксама не спадабалася мне, і я пачаў гаварыць да яе пераканаўча і няпраўду. А паміж словамі: яе ногі, з такімі яна павінна быць медсястрою ў санаторыі для раматуснікаў, так-так, перад усім там...

Усё расказала яшчэ раз.