Міхась Чарняўскі - Вогнепаклоннікі

— Я ведаю паратунак,— рашуча прамовіў старэйшы.— Чорная смерць баіцца агню. Яна адступае перад ім. Так казаў наш вядзьмар.

Трэннем двух кавалкаў сухога дрэва азёрцы здабылі агонь i расклалі вогнішча. Затым на пашкоджаных хваёвых камлях назбіралі жывіцы i паклалі яе на полымя. Смала плавілася i з трэскам гарэла, а мужчыны пачалі ўторкваць у гаручую жывіцу канцы стрэл i выпускаць ix па хацінах. Стралялі, слаба нацягваючы цеціву, каб у хуткім палёце не збівалася полымя. Стрэлы паволі апісвалі высокую луку, пакідаючы за сабою дымны след, i ўпіваліся ў чаратовыя стрэхі. Успыхнула адна хаціна. Затым другая. Хутка занялася агнём i дымам уся веска. Аднекуль прыбег здзічэлы сабака i па-ваўчынаму завыў, гледзячы на пажар.

Калі агонь увабраўся ў самую моц, з трэскам i гулам пажыраючы чалавечае жытло, Лася пакінула здранцвенне. Не развітваючыся, толькі кінуўшы на былых таварышаў затуманены пагляд, ён, хістаючыся, павольна рушыў да агню. Астатнія ж азёрцы зніклі, не азіраючыся, у пушчы.

Вярталіся мужчыны дадому кружным шляхам, заблытваючы сляды. Некалькі разоў на сваім шляху раскладвалі вогнішчы i пераступалі праз агонь. I невядома, што дапамагло, але на гэты раз бяда мінула вёску на далёкім лясным возеры.

* * *

— Тут, як медык, я магу цябе i дапоўніць. Эпідэміі хвароб ажио да нядаўняга часу былі страшэнным бічом чалавецтва. Напрыклад, у чатырнаццатым стагоддзі ад чумы вымерла амаль палова насельніцтва Еўропы. Хвароба, пачаўшыся на Далёкім Усходзе, праз Кітай i Індыю вясной 1347 года трапіла ў Еўропу. У Італіі, напрыкладз тысячы жыхароў тады выжываў толькі дзесятак. Думаю, што ў бронзавым веку было не лепш.

— Адкуль жа яно магло быць лепш? Лячыліся ж толькі травам i ды замовамі. Можа толькі эпідэміі не так лютавалі, бо рэдкае было насельніцтва, розныя групы яго мала паміж сабой кантактавалі. Ды i без эпідэмій бяды хапала. Каля пасёлка Краснасельскага на Poci ў адной крэменездабыўнай шахце было знойдзена пахаванне мужчыны. Ці не супляменнік гэта быў старога Крэма? Па костках вызначылі, што небарака пакутаваў запаленнем зубоў, меў адклады солей у хрыбетніку, а памёр, бачна, ад нейкага захворвання костак. Не кажу ўжо, колькі разоў пры жыцці хварэў з прастуды!

Старэйшыя разышліся хто куды. Мужчыны пабралі мярэжы i паплылі за выспы — гэткай парой там збіраліся касякі сялявы. Жанчыны пайшлі на затоку збіраць паспелыя вадзяныя арэхі. Падлеткі таксама былі занятыя — хто пасвіў жывёлу на прыазёрнай лугавіне, хто дапамагаў старэйшым, а некаторыя падаліся ў грыбы. Веташок таксама з ахвотаю пайшоў бы ў лес — ён ужо нагледзеў добрую баравіковую мясціну, але бацькі не пусцілі, сказалі: «Будзь з малымі, пільнуй селішча». I яшчэ розных абавязкаў надавалі, a самі пайшлі.

Веташок пакрыўдзіўся i з самай раніцы сядзеў у хаціне, стругаў крамянёвым ножыкам палачку i наракаў на свой нешчаслівы лёс. Было ціха i нудна навокал, ажно пакуль не трапіла ў павуцінне муха i не пачала басавіта гудзець. Хлопец схапіў галінку i пачаў шастаць у цёмным куце; муха змоўкла. Але яна хутка зноў абрыдліва заныла, i тады Веташок выйшаў на вуліцу. I ў пару: з-за суседняй хаціны выбег крываногі i замурзаны малы i закрычаў:

— Парасяты ўцякаюць! Нудна-санлівы настрой як рукою зняло. Веташок кінуўся за малым i ўбачыў, што віславухі парсючок ужо весела рыў лычам дзірван за загарадай, а пад зламаную жэрдку ціснуўся на волю ягоны брат. Астатнія таксама, рохкаючы, мітусіліся побач, шукаючы выйсця са свайго зняволення.

Веташок спехам паправіў жэрдку, улупіў дубцом парасятам, каб супакоіліся, i кінуўся да віславухага, растапырыўшы рукі. Малыя, а ix у вёсачцы было з паўдзесятка, узяліся дапамагаць Веташку. Парсючок жа падумаў, што пачынаецца вясёлая забава, i з падскокам паімчаў паміж хацін. Шум i вэрхал распачаўся навакол — крычалі i смяяліся дзеці, віскаталі парасяты, брахаў i рваўся з прывязі сабака. I ніяк таго віславухага не ўдавалася злавіць, бо нават, калі яго хапалі за вушы, ён вырываўся з дзіцячых рук.

I тады хлопец даўмеўся, што рабіць. Ен прынёс з бацькоўскай хаціны старую, але яшчэ моцную сетку. Яе расцягнулі паміж будынкамі i загналі ў пастку свавольніка.

Усадзіўшы ўцекача ў загараду, Веташок загадаў дзецям назбіраць парасятам травы. Гэтыя ловы парсючка, які мог збегчы ў лес проста ў зубы ваўку ці рысі,— што б тады ён вечарам сказаў старэйшым — абудзілі ў хлопца пачуццё адказнасці. Зараз ён адчуваў сябе чалавекам, які павінен клапаціцца i пра малых, i пра парсючкоў у загарадзе, i пра сабаку.