Васіль Ткачоў - Пахвалі пражыты дзень

Хоць у яе і гэтая рысачка ёсць, не адымеш. Помніш жа, як прасіла ў нас з табой парады, куды звярнуцца, каб радыё адрэзалі. «Навошта яно мне? Слухаць не слухаю, а толькі кожны месяц плаціць грошы трэба. Гэта яшчэ Панас падключыў... Хай адразаюць». А ў Кулазе ж, акрамя як па радыё, і голасу чалавека не пачуеш — усе хаты стаяць без людзей, рэдка ў якой жыццё цяпліцца. З'ехалі людзі. А каму было цяжка адважыцца на такі крок — дажываюць век там, як і цётка Маруся, Панасіха.

Нядаўна я зноў пабываў у Кулазе. Заглянуў у акно адной хаты, другой — і жудасна зрабілася. Усё ў пакоях так, як і пры жыцці гаспадароў. Ложкі стаяць, падушкі на іх, на стале міскі, талеркі, шклянкі, гарлачы, у парозе — вілачнік, чапяла... Быццам чалавек вось-вось вернецца, прапа- нуе: «Ну, заходзь, чаму гэта ты стаў перад акном?» Усё гэта і падштурхнула мяне напісаць п'есу «Вокны». А потым яшчэ і цётка Насця, Лявонава. Прыбегла з Кашалёвак да маці, каб тая ёй нітку ў іголку прасунула, вузельчык на канцы завязала. «Ой, Вольгачка, ледзьве вечара дачакалася— зразу да цябе, бядовачка: у дзіравай спадніцы хаджу. Сорам які! I латку падабрала, і іголку знайшла, а ніткай у вушка не пацэлю, яй-богу. I папрасіць няма каго — адны старыя засталіся, нямоглыя, у іх вочы, як і ў мяне, на адзін капыл!»

Сапраўды так: у вёсачках, што абляпілі з усіх бакоў нашу Іскань, засталіся адны старыя. У Трысціўцы, Лосеўцы, Доўгім, Негліве, у той жа Кулазе. А як жа быць з публіцыстамі, якія ўголас заяўляюць: «Кожная вёска павінна жыць!» Бяру наўздагад кнігу — панавёз, на мясцовую бібліятэку не разлічваю, бо ці ўпалюю за яе загадчыцай — сказаць не бяруся, цяпер нават рэдка хто і ведае дзяўчыну, да якой перайшлі на гэты раз ключы, і знаходжу... ну вось хоць бы ў Юрыя Вігора такія радкі: «Прыйдзе час, і я зноў вярнуся туды, у гэтыя ціхія вёсачкі, якія прытуліліся на краі зямлі, вёсачкі, якія не павінны знікнуць ні праз дзесяць, ні праз пяцьдзесят, ні праз сто год». Спраўдзілася б! I пра- чытаць бы, злавіўшы на слове, у таго ж Вігора гадкоў хоць бы праз некалькі шчасліва-ўсхваляванае: «Жывуць!»

Усе хочам, каб жылі вёскі, а як іх выратаваць — не ведаем. Ці мо проста не хочам? А мо і ўвогуле гэта заканамерны ход падзей, мо гэта ўмысна гісторыя ламае старое, падсоўвае нам горад, а ў тых жа вёсках — дамы на гарадскі манер: бярыце, жывіце!

Зайздрошчу аптымістам. Аптымізм — цудоўная рэч, і мы на яго багатыя, але ж ці будуць жыць Кулагі і Лосеўкі, калі яны, можна ска- заць, ледзьве дыхаюць ужо сёння., Яны нагадваюць мне старога, які шкрабецца на самы высокі наверх па прыступках, выбіўся з сілы, а ліфт не працуе — зламаўся. Ці дойдзе? Ці адужыць прыступкі? Мы ўсе глядзім на гэтага бедалагу і задаём аднолькавыя пытанні. I толькі. Дапамагчы не дапамагаем. На руках не панясеш — цяжкі. А карысці з таго, што ты за руку прытрымліваеш крыху — мала... Ісці збоку не тое самае, што па цаліку...

Хапелася б, вельмі хацелася б, каб жылі Кулагі і Лосеўкі, але ж на свае вочы бачыш: паміраюць яны, маленькія вёсачкі, адыходзяць. Ты ж помніш Боркі, Рабандзюгу, Плоскае? На месцы іх поле. Жыта расце, бульба, буракі — па кулаку, а то і па два, гэта гледзячы які ў каго кулак. А мо і добра, Міхась, што расце жыта? Хаткі стаялі амаль усе з забітымі крыж-накрыж вокнамі, адно што займалі месца. Можа, і няхай расце колас... I людзі задаволены: не наводшыбе, а ў добраўпарадкаваных вёсках, не трэба ўзімку снег мясіць, каб з магазіна прынесці хлеба.

Няпроста развітвацца з маленькімі вёскамі — як і з усім, што прырасло да чалавека моцна, на доўгія гады. Няпроста. Разумею. I жылі б яны, каб тыя хаткі аднолькава моцна прырасталі да кожнага, а не да абраных лёсам. Ім адным не ўтрымаць лейцы...

Не бяруся заглядваць у заўтрашні дзень, хоць таксама аптыміст, але вось што ўспомнілася. Гадоў пятнаццаць назад я быў сведкам, як пераязджаў з Кулагі Мікалай Трафімавіч Семчанка, па-вясковаму — каравашнік. 3 Кулагі! На той час, калі яшчэ так не пачалася міграцыя людзей, было дзіўна. Дзе, здавалася, лепшае месца для жыцця, чым у Кулазе? 3 усіх бакоў лясы: і бярозавы гай, і Зімніцкі змешаны, і Па- лянінавіцкі. Вятроў не ведалі людзі, жылі як у бога за пазухай. А побач балотца, маленькае, але сваё. Маліна, дурніцы, чарніцы. А торфу колькі... I для скаціны раздолле. А сады? А пчолы? Толькі вось нешта карэнны жыхар Кулагі сабраў пажыткі на машьгау, памахаў рукой землякам і паехаў не куды-небудзь, а ў Абідавічы, абмінуўшы нават сваю цэнтральную сядзібу — Іскань.

Людзі, помню, падыходзілі тады да Семчанкі, каля калодзежа машына спынілася, шафёр булькаў у радыятар ваду, пыталі: