Васіль Ткачоў - Пахвалі пражыты дзень

А Сяргеевіч дрыготкімі пальцамі выцягнуў цыгарку з пачка — курыў ён толькі «Прыму», запыхкаў сізым дымам і выйшаў на ганак.

Быў ціхі сонечны дзень, але халодны, марозны.

Іван Сяргеевіч ішоў з фабрыкі дадому, схаваўшы рукі ў глыбокія кішэні: рукавіцы недзе там, у сталярцы, і ён не стаў заходзіць на рабочае месца, лішні раз паказвацца перад вокнамі клуба, дзе ўсё яшчэ засядаюць. Каўнер паліто стаяў тарчком, згорблены, Сяргеевіч нагадваў чалавека глыбока пакрыўджанага, няшчаснага,

Чаму — нагадваў? Менавіта ён і быў такі. Але што цікава, Сяргеевіч не злаваў асабліва на дырэктара, хоць ведаў, што той уласнай рукой выкрасліў яго са спісаў — больш няма каму. Ні на каго не злаваў. Проста яму было крыўдна, што яго, адзінага франтавіка, абыйші. «Ды яшчэ ў такі дзень,— думаў ён і адчуваў, як сціпала сэрца.— Бог з ім, з тым чырвонцам, не ў ім справа. Сорамна людзям у вочы глянуць... Здорава ты, Сяргеевіч, відаць, у гарэлку ўюшыўся, калі дырэктар нават на такое свята прэміі пазбавіў, ківаць цяпер пачнуць...»

Сяргеевічу хацелася з кім-небудзь пагаварыць, адкрыць сваю душу, тады мо і лягчэй стала б. Ну, прыйдзеш дахаты, сядзеш насупраць жонкі і будзеш так сядзець сабе. Хіба ж яна зразумее! Ды і што разумець? Ат! Горш таго, адразу спытае: «Чаму ж так рана сёння вярнуўся? Збег?» Што ёй скажаш? Не-е... Дамоў — нельга, ранавата. Тады ён успомніў пра Міколу Шалабодава, аднапалчаніна. Вось з кім трэба стрэцца! Той зразумее...

Мікола ўжо каторы год на пенсіі, сядзіць сабе дома, унукаў песціць. Ён — не Сяргеевіч: гэта той усё без калектыву не можа, а калектыў, бачыце, як да яго сёння...

Сяргеевіч датэпаў урэшце да дома, у якім жыве-дбае аднапалчанін, адшукаў пад'езд, кватэру, утапіў кнопку. За дзвярыма пачуліся крокі. «Дома,— з радасцю адзначыў Сяргеевіч.— Яго, яго крокі, бы мядзведзь ступае ўсё яшчэ».

3 дзвярэй выглянуў Мікола.

— А, ты, Сяргеевіч,— быў рады госцю аднапалчанін, шырока працягнуў насустрач рукі.— Праходзь, праходзь, дружа.

Злёгку абняліся.

— Са святам цябе, Мікалай,— ціха, не зусім урачыста прамовіў госць.

— I цябе, і цябе, Іванка. Знімай паліто,— Мікола, шырока ўсміхнуўшыся, дапамог Сяргеевічу.— А туфлі — не трэба: з падлогі цягне ды і не прыбіраўся сёння. Усё няма калі.

Яны падаліся ў залу, вялікую і светлую, селі за круглы стол. Шалабодаў усміхнуўся Сяргеевічу, чакаў такой жа ўсмешкі ў адказ, але яна не пазначылася на твары госця. Сяргеевіч сядзеў сумны, у голаў падкралася думка: «Не буду расказваць пра сваю крыўду. Ён усё роўна не зразумее. Сам жа некалі ў дырэктарах хадзіў...» I не расказваў бы, сядзеў бы так моўчкі, абыякавы да ўсяго на свеце, але ж Шалабодаў — псіхолаг, з людзьмі працаваў, ад яго ні пад якой маскай не схаваешся.

— Настрою ў цябе, браце, бачу, няма. Хто пакрыўдзіў? Прызнавайся. Сёння такі дзень, а ты нос павесіў.

«Ат, раскажу,— рашыўся ўсё ж Сяргеевіч.— Яму — можна. 3 аднаго кацялка, як кажуць, сёрбалі».

— Пачакай! — Шалабодаў нырнуў на кухню, вярнуўся з графінчыкам, паставіў на стол два келіхі.— От. Зараз мы. Свята сёння ці не свята, га, Сяргеевіч? Ну-ну, ты мне кінь гэта — дзьмуцца,— жартаўліва пагразіў ён пальцам на таварыша-франтавіка і зноў малайцавата, лёгка намкнуўся на кухню.

«Правільна ён жыве,— сядзеў і думаў Сяргеевіч пра Мікалая.— У яго і гарэлка дома вунь ... А ў мяне ці ўстаіць? Дудкі. Ды і прыйдзі толькі з цляшкай — гвалту не абярэшся. А хто вінаваты? Сам. Вядома, сам...»

Вярнуўся Шалабодаў з закускай.

— Навошта, братка, столькі ўсяго? — падзівіўся Сяргеевіч.

— Не асілім — не прападзе,— Шалабодаў падсунуў бліжэй да баявога таварыша талерку з вілкай, узяўся напаўняць келіхі.

— Давай — за франтавую дружбу... За тых, хто не вярнуўся разам з намі, не дажыў да сённяшняга шчаслівага дня.

Узялі келіхі, дакрануліся імі, выпілі.

Ціха-мірна працякала паміж франтавымі сябрамі гамонка. Успаміналі яны свае паходныя вогпішчы, бы зноўку грэліся над полымем, сяброў, з якімі дзяліліся і апошнім сухаром, і апошняй цыгаркай. Сяргеевіч павесялеў, забыўся пра сход. Іншы раз, праўда, нагортваліся думкі: «А што было? Ды нічога і не было. Падумаеш, не далі канверт з чырвонцам... Хіба ў мяне грошай не хапае! Ёсць. I яшчэ, было б здароўе, заробім. Ды і калі пакласці руку на сэрца, па- шчыраму калі, дык і не павінен я мець той канверт. П'ю? П'ю. А каму сёння да таго — ваяваў ты ці курэй шчупаў? Што было, тое было. Тады мо і быў ты, Сяргеевіч, чалавекам, а сёння ж, круці не круці, - дурны прыклад маладым...»

Шалабодаў глядзеў на адпапалчаніна, успомніў, якім быў Іван у маладосці, у дні вайны: весяльчак, аматар на вострае слова — не толькі ў роце, у палку не знойдзеш больў такога. Знаходлівы быў, кемлівы, смелы. А вось потым... Шалабодаў асцярожна спытаўся: