Іван Пташнікаў - Тартак

Ён сеў і падпёр кулакі пад падбародак. Глядзеў на не накрыты абрусам край стала, на выглянцаваныя сасновыя дошкі, сашрамленыя нажамі і відэльцамі. Яму мігнулася было ў галаве, што гэты стол пабачыў за сваё жыццё і голад у вайну, і бясхлебіцу, — неабразаную дробную бульбу, а то і проста гаршчок з заціркай, непрыбеленай і непрыскваранай; ён жа, стол, і ламаўся ад яды ў багатыя вяселлі, калі яго пазычалі суседзі. (Сталы на бяседы ў Сцешыцах людзі заўсёды пазычалі адзін у аднаго.) Цяпер ад стала пахла салёнай рыбай, і Сцяпану карцела спытаць, як яна, Волька, усё ж такі жыве з Валеркам, але яму нешта гнула шыю, і ён не мог падняць галавы.

— Ты недзе думаеш пра сваю Верку. Знаю... Ты яе вельмі любіш... А ў мяне ты сваё ўжо ўзяў. Можа, толькі душа баліць, што цаніць не мог, — пачуў ён, як сказала яна, і аж уздрыгнуў: пра Валерку ён цяпер не думаў.

— Я, Оля, дзяціны бацька, і ў мяне яно адно... — Ён не падымаў вачэй, і яна не дала яму дагаварыць.

— Валерка мой. Не прападзе. Быў бы ў хлапчаняці бацька... — Яна памаўчала і сказала, відаць, не тое, што хацела: — Не мацюкалася б яно. А то ўсё прыносіць з вуліцы, што пачуе. — Яна сціхла і, здалося яму, закраталася на другім канцы лавы. — Але я выйду замуж...

— А дзе Валерка? — яму цяжка было слухаць якраз тое, пра што яна несціхана гаварыла.

— Я сказала. Я яго на вечарынку пусціла. Кавалер...

Сцяпану раптам успомнілася, як за ім сёння ўвечары ішлі ззаду дзеці з усёй вёскі, дражнілі «Гусаком» і кідалі ўздагон агрызкі ад агуркоў. З усімі быў недзе і Валерка. Не ведаў ён, што гэта ішоў яго бацька, а каб ведаў, то мо пусціў бы ўслед не агрызак, а камень. А мо і не кінуў бы, хто ведае. Дзеці заўсёды добрыя.

Яны маўчалі. У хаце было ціха, і чуваць былі галасы аж з вёскі з вуліцы. Ён нарэшце падняў вочы на хату. Каля лямпы пырхаў маленькі сівы матылёк, уляцеў, відаць, вечарам, на агонь, калі было расчынена акно.

Пасля ён скоса зірнуў на яе, — яна сядзела, як і перш, толькі неяк падалася наперад да яго, і яе рука, што ляжала на стале, дрыжала, здавалася, што Волька ў глыбокім одуме перабірае пальцамі. Чорная жакетка ў яе спаўзла з плеч і ляжала ззаду на лаве. У вачах у Волькі была тая ж радасць, і яму здалося, што ўсё тое, пра што яна гаварыла цэлы вечар, — зман... Яна рада яму, каго так доўга не бачыла і чакала. Ён угадаў гэта па яе вуснах — яны так заўсёды варушыліся, крыху адтапырыўшыся і дрыжачы, калі яна хінулася сама да яго...

Калі ён нарэшце смела глянуў ёй у вочы, то здзівіўся самому сабе: як гэта ён яшчэ не пацалаваў яе...

Ён глядзеў на яе і, мусіць, усміхаўся, бо ўсміхнулася яна. І ў яе зноў затрымцелі вусны...

Тады яго падхапіла з месца...

Ён помніў, як Волька ад яго чамусьці загарадзілася рукамі, пасля закрыла твар...

— Оля... — Ён успомніў яшчэ, што такім шэптам зваў яе заўсёды там, за перагародкай, дзе грубка.

Калі ён схапіў яе на рукі, пачуў, што яна такая ж, як і была некалі, зусім не пацяжэла. Ён, забыўшыся на ўсё, шукаў яе вусны і не ведаў, чаму яна закрываецца рукамі... Пасля яго раптам ударылі недзе пад грудзі. Яму здалося, што гэта ён усё яшчэ за сталом: падняўся нечага, і гэта яго Волька зноў цягне сесці, бо ён доўга стаіць і ў яго закруцілася ў галаве. Ён разняў рукі, якімі трымаўся за рог стала, і стаў апускацца на лаву. Але раптам патухла лямпа, і лава далёка-далёка адсунулася ад яго. Ён ударыўся галавой аб сцяну... Здалося, грукнулі дзверы і некуды выбегла Волька. Ён хацеў яшчэ клікнуць яе, але балюча было дыхаць... Нарэшце яму сцяла горла, і ў вачах стаў вялікі чорны павук.

Ён не ведаў, што сам, як павук, падкурчыўшы пад сябе рукі і ногі, ляжаў на падлозе ля самай дашчатай перагародкі. На галаву яму звешвалася тоўстая суконная ў клетку пасцілка, якая замест дзвярэй закрывала ўваход туды, куды некалі хадзіў ён, Сцяпан.

Ідучы цераз доўгія цёмныя сенцы, выставіўшы ўперад рукі, каб не наткнуцца на што, ён чуў, як шаркаюць па няроўнай глінянай падлозе яго ногі і далёка, прыглушана, цяпер ужо за сценамі, плакаў дробненькім голасам яго сын — Валерка. Моцна гаварыла Волька, але ён не разбіраў што. Мусіць, угаварвала Валерку.

У сенцах пахла сырой глінай і вялай травой — канаторжнікам і палыном. Сцяпан пачуў, як яму падварочвае пад грудзі, — ён прыхінуўся да сцяны і піхнуў нагою дзверы. У сенцах павіднела, і ён, бачачы, куды ісці, павалокся на двор.

Кружылася галава, — ён апёрся локцямі на частакол і ўспомніў, што яго ўдарылі ў хаце.

— Эх, тваю... — вылаяўся ён.

З-пад частаколу пахла палыном, але радзей, чымся ў сенцах; зводдаль, з град, несла агуркамі і кропам, і Сцяпан, разявіўшыся, дыхаў і дыхаў на ўсе грудзі.