Іван Пташнікаў - Тартак

— Надоўга прыехаў?

Ён усміхнуўся, адсунуўся і пасадзіў яе на бервяне на сваё месца.

— Ды не... На адзін дзень...

Маўчалі. Дзеці з вуліцы прасоўвалі праз частакол рукі, цягалі яго за сарочку, а яе даставалі і тузалі за рукаво. Яна паднялася і доўга сыкала на іх, як на гусей...

— Ідзі ў хату, а так недзе дзяўчат не хапае. Веласіпедаў, во, цэлы двор. Што са мной ля плота сядзець? За дзецьмі і слова не скажаш. Гароды паабрывалі, цяпер адзежу з плячэй рвуць...

— Рэпа! Пятух! Фі-іў!.. — закрычалі і засвісталі на вуліцы.

Яна і віду не падала.

— Мне на гэтых, — паказала на веласіпеды пад хлеўчыкам, — не пашанцавала. Як схапіў Жыхарчык на парозе, дык і ногі адтаптаў, муштруючы. Стары конь, а жартачак не кідае. Яшчэ пасля вайны, помню, калі мы дзяцьмі паказваліся ў хату на вечарынку, ён гойсаў. Тады яшчэ не так. Даваў дзягі ўсім малым. А цяпер, глядзі, і я яму спатрэбілася, у танец звадзіў. Як ён там жыве з Веркай у горадзе?

— Пра гэта ён мала гаворыць. А я ні да кога да тых, што з нашай вёскі, не хаджу. Ды і многа іх там. Як выехалі, дык назад ніхто ж не вярнуўся.

— Пабыў бы...

— Не. У панядзелак на першую змену. Я на рабоце.

— Ведаю. Юлька ваша гаварыла.

— А яшчэ што яна казала?

— А яшчэ я ні пра што не пыталася. Трэба, відаць, ісці. Нешта холадна.

Ён хацеў быў схадзіць з ёй у хату, але захліпнуўся гармонік, і ў хаце падняўся вэрхал. На двор першыя выбеглі дзяўчаты. Іх гнаў перад сабой Сцяпан Жыхар — куды каторую... Угледзеўшы на бервяне Лілю — яна была ў белай сукенцы, — затупаў цераз двор, лапаючы па кішэнях, дзе бразджалі запалкі, — шукаў закурыць. Пасля спыніўся пасярод двара і пачаў зыбацца на нагах. Твару яго ў цемнаце не было відаць.

— А-а-а, Пятух... Не блага ўстроіўся... А я думаў, ты са мной адлучышся. Чарку зрабілі б... Вечарам я цябе не знайшоў. Што? Не зломак ты, кажу. Не горш тых, лядскіх. Напінаюцца, шчанюкі. Пачарнелі ў танцах, што гаршкі. Ну, будзь здароў! Я пачапаў. Фесціваль кончуць і без мяне.

Сцяпан Жыхар зноў падаўся ў вёску.

На ўсю вуліцу крычалі дзяўчаты, смяяліся і курылі хлопцы. Нехта п'яны на ўвесь двор «шукаў у баб» самагонкі, нехта выкручваў пасля танцаў «мокрую, як юхта», сарочку...

На загуменні шырэй занялася зара, і пасвятлела на вуліцы. Туман ад рэчкі прыпоўз аж да Панка ў гарод. Дзяцей што карова языком злізала; разыходзіліся па хатах, гамонячы, жанчыны, каму трэба было рупіцца рана ўставаць; бразгалі кручкі і ляпалі вароты.

Пад лесам у канцы вёскі гукала сава, а ў тумане ля ракі ржаў конь, там недзе кашлялі начлежнікі. Пахла гарэлым торфам, агуркамі і ўлежанымі яблыкамі-ападкамі.

Зноў азваўся гармонік, і ўсе пасыпалі ў хату.

Пеця Гурбан, адхінуўшыся да частаколу, чакаў, ці пойдзе Ліля. Яна не пайшла.

Дзверы былі запёрты, і ён доўга драгаў, пакуль не адчынілі.

— Што, на завалу ўзяла? Каго баішся?

— А-а... Гэта ты... Пакуль на плечы лахман ускінула...

— Ну здарова...

— Як сабе хочаш. Чаго прыйшоў?

Агню ў сенцах не было, і Сцяпан доўга глядзеў: Волька гэта ці не Волька. Яна стаяла на высокім парозе ў хаце ў раскошнай сукенцы і чорнай жакетцы на плячах. Высокая, з расплеценай касой. У цемнаце былі белыя яе шыя і босыя ногі.

— Гм... Прыйшоў, і ўсё. Можа, дзеля гэтага і ехаў.

— Можаш ехаць назад. Не лезь на ногі. Босая я. Не бачыш... — яна хацела зачыніць дзверы, але ён піхнуў яе ў хату, ускочыў на парог, схапіў за плечы, хочучы, мусіць, прыхінуць да сябе. Яна рванулася і, вырваўшыся, адскочыла аж да акна. Ён адчуў, што ў яе падужэлі і пацвярдзелі рукі — за гэтыя гады... «Робіць дзень і ноч у калгасе», — падумалася яму.

— Буду крычаць, чуеш? Агонь запалю... Ты на нагах чуць стаіш.

— Крычы, палі, калі людзей не баішся.

Ён адышоўся да стала, што стаяў у кутку на высокіх ножках, пасля смела пайшоў да каморкі. Яна не кінулася да яго ад акна, і ён адразу падумаў: там нікога няма.

— Дзе сын?

— Валеркі ты не руш... — у яе голасе пачуўся плач і злосць, і Сцяпан, здрыгануўшыся, павярнуўся да яе на хату:

— Дзе ён? Спіць?

— На танцы адаслала... — яна раптам засмяялася скрозь слёзы.

Ён не ведаў, што рабіць.

— Ну што з табой, Оля?.. Я яму касцюмчык... Тут во... Шпінгалет недзе ўжо ладны... — Ён ішоў да яе, вялікі, няскладны, здавалася, мяккі, і з ім можна рабіць усё, што хочаш.

Гэтага яна кожны раз баялася, а цяпер больш за ўсё.

Яна кінулася ў слёзы, пасля раптам неяк зледзянела ўся, бы яе аблілі на марозе вадой, сціснула абедзвюма рукамі ва грудзях жакетку.

— Няма ў цябе сына! Гэта не твой... Не твой... — апошнія словы яна сказала шэптам, ціха-ціха, і яму было неяк дзіўна: «Не твой...» Ён раптам на хвіліну паверыў у тое, што пачуў. Рукі ў яго абвялі, ногі сталі чужыя, не слухалі, і ён не мог цяпер пайсці з хаты, каб і хацеў. Падышоўшы паволі да стала, ён зашамацеў там паперай — на стале ляжалі газеты — і прысеў на лаву. Лава трэснула, зарыпела, пасля ў хаце зноў стала ціха, бы ў ёй нікога і не было.