Іван Пташнікаў - Тартак

— Што здранцвеў, дарагі? Не пазнаеш роднай хаты? — даглядчык Дзімыч зноў загаварыў хрыпатым іржавым голасам. — На волю пусцім самі, не тузай... Гм... На во-о-лю...

Арчыбал быў дрэсіраваны і пакорна пайшоў за Дзімычам — зазвінеў ланцуг і напяўся ашыйнік, у ступні спадыспаду закалолі сасновае шыллё і старыя ашчэраныя шышкі... Ён падымаў ногі, як з гарачага вуголля.

Сцежкай па траве ісці было мякчэй, і яны падышлі адразу да вялікага з шырокімі вокнамі дома, завешанымі нечым чырвоным. Дом быў на два паверхі, зрублены са свежага сасновага бярвення — аж б'е ў нос смала. Зямля перад домам была ўся здрабежана машынамі і людзьмі. Сляды былі свежыя, ад іх яшчэ пахла мазутам і гуталінам...

Толькі людзей нідзе не было — ні душы. Яму тады раптам закарцела аглянуцца: здалося, што іх повен лес...

У дом яны не пайшлі. Даглядчык Дзімыч узяў з жоўтай доўгай лаўкі, што ўпіралася канцом у зашклёную веранду, ручнік, мыла ў чырвонай мыльніцы і павёў па сцежцы — па калючаму жвіру — за дом.

Мыла з чырвонай мыльніцы пахла малінамі...

За домам, за зялёнай грыўкай логу, была рака. Яны падышлі да самай вады і сталі. З-пад ног у іх, піснуўшы, пырхнулі дзве чысценькія пярэстыя пліскі.

— Ну што, дарагі? Загадана пабултыхаць цябе ў ванне. Змыць твой дух, каб твайго цырку тут і блізка не было. Каб ты пах малінамі... Ад цябе тырсой цягне на дзве вярсты... — Дзімыч раптам задзёр руку і доўга глядзеў на гадзіннік. — Ванна адмяняецца! — сказаў ён пасля, аж здрыгануўшыся. — Спазняемся мы з табой, чорт вазьмі!.. Пойдзем, хоць пакарміць цябе ўспею... — Дзімыч шпурнуў навотліж чырвоную мыльніцу ў чорную прорву ракі. — Хай іх саміх мыюць... Вот так, Арчыбал... І не лезь да мяне ў кішэні з лапамі. Нічога там сёння няма: ні папярос, ні рафінаду. — Дзімыч памаўчаў і ўздыхнуў: — А ў мяне была грэшная думка, што я адвязу ўвосень цябе ў запаведнік... Ды не лезь ты ў кішэні, каму сказана! Мужчына ты ці не? А я думаў, што адвязу цябе ў запаведнік... — Даглядчык Дзімыч вёў яго назад, не заўважыўшы, што выпусціў з рук белы доўгі ручнік і стаптаў яго нагамі. — Вот табе і запаведнік...

Ад Дзімыча несла перагарам.

На верандзе Дзімыч зняў у яго наморднік і адразу падаў міску з чарніцамі.

— Мяса загадана не даваць. Наеўшыся мяса, возьмеш яшчэ ды заснеш!.. А мёду дам, не абманю...

Дзімыч усё адварочваўся і глядзеў у зямлю.

Чарніцы з місачкі былі горкія.

Ён бег з усіх чатырох — куляўся, лахматы і круглы, як капа; пад ім падгіналіся лапы, хаваючыся глыбока ў мяккі, вільготны з начы мох, — лучаў толькі, каб віхляць між тоўстых, у мядзведжы ахват, сосен і не стукнуцца ў камель галавой, на якой ад усяго нечаканага аж падымаўся чэрап. Намордніка больш не было, не было і ашыйніка на шыі, які надзелі былі раз і назаўсёды і без якога цяпер, здавалася, цягне ўніз галаву. Ашыйнік, шырокі, скураны, цвёрды, разрэзаў нажом Дзімыч, калі вывеў сюды, на вузкую лінію — прасеку між высокіх старых, аброслых белым мохам сосен. Вёў доўга, можа, з гадзіну...

Ён, Арчыбал, спачатку быў ап'янеў на лініі ад волі і цёплага сасновага смалістага духу. Устаў на заднія лапы і закружыўся на месцы, сам не ведаючы чаму — ад радасці? Пасля адразу пусціўся бегчы на чатырох вузкай лініяй у той бок, куды падаўся Дзімыч. Ён не мог так адразу астацца без людзей, без Дзімыча і, як чуючы што, баяўся волі...

Але Дзімыча ўжо нідзе не было, як скрозь зямлю праваліўся. Не пахла нават ягонымі папяросамі і перагарам.

Ён зноў падняўся на заднія лапы і тады пачуў, што папяросамі пахне адусюль: спераду, з аднаго і з другога боку. Ён здагадаўся: спераду і з бакоў — людзі.

Ён тады крутнуўся, каб пабегчы лініяй назад, — там, здалося, пахнуў цяпер перагарам Дзімыч, але лес ззаду і з бакоў як усё роўна прарвала. Забрахалі спачатку сабакі, пасля загалёкалі людзі, заляпалі ў далоні, як у цырку, калі апладзіравалі яму, Арчыбалу, загрукалі нечым цвёрдым па камлях сосен...

Такога ён не чакаў. Яго раптам схапіў страх: дагоняць, накінуць зноў ашыйнік з наморднікам... Павядуць на ланцугу і пасадзяць у жалезную клетку...

Мала пабыў на волі, без ашыйніка...

Ён зірнуў наперад — лініяй перад сабой. Там не было людзей...Там, недзе ў густых сасновых вярхах, свяціла сонца, пачынаючы ўжо грэць, там было ціха, адтуль пахла верасам і малінамі. Там стаяла адвечная пушча, з моракам і звярыным прыстанішчам, дзе жыве Маргарыта — сама ўся залацістая, грыва і шыя палыскаюцца срэбрам; галава з маленькімі вочкамі і маленькімі вушкамі...

Ён знойдзе яшчэ сваю Маргарыту... У яго ўсё наперадзе...