Сяргей Чыгрын - Альбярцін

Дывановая мануфактура дзейнічала ў 1832-1850 гадах. Вырабляла 1,5 тысячы аршынаў () дывановых вырабаў за год. На ёй працавалі 70 рабочых.

Некалькі гадоў напачатку ХХ стагоддзя ў Альбярціне існаваў электралямпавы завод “Альба” на якім працавалі каля ста рабочых. Гэта было першае на Беларусі прадпрыемства такога профілю.

Напрыканцы XIX стагоддзя ў Беларусі працавалі 14 паўсаматужных запалкавых фабрык. Сярод іх была фабрыка і ў Альбярціне. Яе адкрылі О.Гавінавіцкі і Ю. і М. Маркусы. Фабрыка мела назву “Шчара”.

З 1907 да 1913 года ў Альбярціне дзейнічалі драцяное і мукамольнае прадпрыемствы, з 1905 года — завод цвікоў Пінуса.

У 1823 годзе на рацэ Іса была пабудавана драўляна-земляная плаціна з двума шлюзамі, што дазволіла прымяняць вадзяны прывод. У 1886 годзе ў Альбярціне з’явілася гідраэлектрастанцыя і была пракладзена чыгунка. Дарэчы, з Альбярціна можна было заехаць па чыгунцы ў Слонім, Баранавічы, Беласток, Варшаву. Атрымаўшы ад Міністэрства шляхоў зносін немалую грашовую кампенсацыю за землі, што пайшлі пад чыгунку, Пуслоўскія надзялілі зямельнымі ўчасткамі тых рабочых, чые прысядзібныя землі і хаты паглынула будаўніцтва.

Вёска ў Слонімскім павеце Шылавіцкай гміне. Налічвала яна тады 839 жыхароў. Дзейнічала чыгуначная станцыя Ваўкавыск — Слонім. Была пошта і тэлефон. Працавалі польскі крэсавы саюз і саюз хрысціянскіх рамеснікаў.

Землеўласнікам быў Уладзіслаў Пуслоўскі. У яго ў Альбярціне меліся ўласныя цагельня, электрастанцыя, механічныя майстэрні, фабрыка змазкі, смалакурня, тартак “Альбярцін”.

Бондарам быў Я.Куніца.

Бляхаром — К. Лакуця.

Цеслярамі — Н.Крот, Ю.Майсюк.

Каменяломні мелі Д.Петруковіч і П.Зурын.

Кавярню ўтрымліваў К.Саліта.

Кавалямі працавалі К.Анджаеўскі, Ю.Гайдэцкі, А.Лёкуця, Д.Прышляк.

Добрым краўцом быў Куніца.

Лясы эксплуатаваў і меў уласны тартак нехта Л.Айзенштадт.

Млын арэндаваў Ш.Беркавіч.

Мулярамі працавалі Ю.Мушынскі, П.Табароўскі, П.Валюшкевіч.

Агародніцкія прадпрыемствы ўтрымліваў К.Голдзінскі.

Смачны хлеб выпякала пякарня Н.Зубжыцкага.

Смалакурню акрамя Пуслоўскага меў і Г.Заблудаўскі.

Выпускам харчовых тавараў займаліся Ф.Беркавіч, Е.Якімоўская, Б.Казакевіч, З.Суднік, К.Тась, Е.Ткачоў.

Сталярамі працавалі Л.Бараноўскі, П.Бараноўскі, Ю.Ярашчук, Ю.Майсюк, Е.Мушынскі, М.Серафіновіч, Ю.Селюковіч, К.Сенька.

Добрымі шаўцамі лічыліся В.Беркус, А.Бертнер, К.Раўніцкі.

Слесарамі былі К.Беркус, М.Букач, А.Данялюк, М.Каліноўскі, П.Кароль, Я.Пялецкі, М.Пігас.

Спіртныя напіткі на разліў прадаваў толькі пан І.Суднік.

Генерал-лейтэнант інжынерных войск Яўген Леашэня быў не толькі вайскоўцам, але і заўзятым беларускім краязнаўцам. Генерал Леашэня напісаў гісторыю Слоніма і Слонімшчыны, а перад смерцю перадаў яе ў Слонімскі краязнаўчы музей імя Язэпа Стаброўскага, дзе і па сёняшні дзень захоўваюцца тоўстыя рукапісныя тамы з дакументамі і фотаздымкамі.

Нарадзіўся Яўген Леашэня ў снежні 1900 года ў Альбярціне. Спачатку з чаравікамі за спіною бегаў басанож уздоўж чыгуначнага палатна ў Слонімскае вышэйшае пачатковае вучылішча, якое давала яму адукацыю ў аб’ёме сучаснай дзевяцігодкі. Пра гэта аўтару кнігі пры жыцці часта расказаў старэйшы беларускі паэт Сяргей Новік-Пяюн, які добра ведаў Яўгена Леашэню. Сяргей Міхайлавіч прыгадваў: “Яшчэ да кастрычніцкага перавароту ў Расіі на галоўнай вуліцы Слоніма, каля вітрыны кнігарні Венцыяна Любоўскага, можна было заўважыць сціплага юнака, які падоўгу разглядаў кнігі. Пастаіць, пастаіць і пойдзе. Зацікавіла гэта кнігара і аднойчы ён не стрываў, запытаў:

— Малады чалавек, а чаму вы ніколі не заходзіце да мяне ў краму?

Хлопец збянтэжыўся, пачырванеў, апусціў вочы на свае стаптаныя чаравікі.

— Вы, пэўна, любіце кнігі? — распытваў далей Любоўскі.

— Вельмі.

— Дык чаму ж не заходзіце?

— Грошай няма. Я працую на Альбярцінскай фабрыцы графа Пуслоўскага. Зарабляю мала.

— Нічога, калі-небудзь заробіце больш. А пакуль што заходзьце без грошай!

І кнігар павёў хлопца ў сваю бібліятэку, якая знаходзілася ў падвале кнігарні.

— Выбірайце любыя кніжкі, ды так, каб вам на тыдзень чытаць хапіла. А ў наступную нядзелю возьмеце яшчэ.

У хлопца ах вочы заблішчэлі ад радасці. З таго часу кожную нядзелю прыходзіў ён да Любоўскага і ніколі не выходзіў з пустымі рукамі...

У верасні 1939 года Чырвоная Армія выгнала палякаў са Слоніма. Перад кнігарняй Любоўскага затрымалася ваенная машына. Станісты афіцэр выйшаў з машыны і накіраваўся ў краму. Увайшоўшы, узяў пад казырок: