Міхась Андрасюк - Белы конь

У светлы вобраз айчыны і яе будучыні ўносіў дысананс пан Алёшка. Не зважаючы на свой дзевяноста дзевяты год, ён шторанак займаў у мясной лаўцы чаргу за свiнiнай або цяляцiнай. Былі гэта чэргі даўжэйшыя за чыгуначныя эшалоны, што, загружаныя невядома чым, ідуць невядома куды, з аднаго краю свету на другі. Забіваючы доўгае чаканне, пан Алёшка выдаваў зусiм іншыя прагнозы. Прымыкаў вейкі, зазiраў у сваю мiнуўшчыну, выцягваў адтуль абадраных жабракоў, нанова ўладкоўваў iх пад цэрквамi i касцёламi, клiкаў на вулiцу доўгiя шэрагі беспрацоўных, а затым, запаўняючы палiцы кiлбасамi i паляндвiцамi, пускаў у разгон чэргi, што нахабна гуртуюцца ў мясных крамах.

“Трындзіць старык ад залiшне доўгага жыцця, — казаў у такiх выпадках дзядзька Ваня. — Мiнуўшчына не вернецца, бо не дазволіць наш высока ўзняты сцяг!” У такiя хвiлiны нам хацелася стаць дарослымi, пераняць гэты сцяг ды разгарнуць яго на ўвесь свет.

— А дзядзька Ваня, ён праваслаўны цi каталік? — У лугах, што цягнуцца ўскраінай пушчы, мы гулялі ў сцізорык. Заядла, заўзята, быццам на сталёвае лязо абапіраўся лёс свету. Сцізорык быў маленькі, шматкаляровы, якраз выструніўся лязом, але ў пластмасавай ручцы прыхоўваўся штопар, пілка для пазногцяў, невядомага прызначэння шпікульцы. Дакладна такія сцізорыкі прадаюцца падчас царкоўнага фэсту ў дзень Успення Прасвятой Багародзіцы, што ў праваслаўным календары адзначаецца за тры дні да заканчэння вакацыяў.

Вастрыё забівалася ў траву, небам ішлі самалёты, знікалі за павеўнымі сукенкамі апошніх летніх аблачын, выходзілі на чыстае поле і зноў чорным пузам рэзалі блакіт.

— Рускія на Чэхаславакію сунуць, — руды Віцік прыклаў далонь да ілба, пальцы склаў у казырок, засланяючы вочы ад нахабных промняў. А дзядзька Ваня кажа:

— Ото цяпер ужо добра адлупцуюць пэпікаў па дупе.

І менавіта тады нехта ўпершыню паставiў Віціку пытанне — праваслаўны цi каталік дзядзька Ваня? Пачыналi мы неяк здагадвацца, што людзi ў Мястэчку падзяляюцца на тых, хто дзеля гутаркi з Усявышнiм заходзiць у блакiтную царкоўку, ды іншых, якiя з такой жа мэтай бяруць кірунак на белы касцёл у цэнтры Мястэчка. Вiцiк, уладкоўваючы сцiзорык на кончыку носа, адказаў не адразу. Забiўшы як трэба лязо ў траву, зiрнуў на нас вокам пераможцы: "Нi такi дзядзька Ваня, нi сякi. Ён — партыйны!”.

— Значыць — якi? — усе вочы сыйшлiся на рудой чупрыне.

— Партыйны. Чалавек, якi можа ўсё, — удакладнiў Вiцiк.

Здаралася, частаваў цукеркамi i бацюшка Сцяпан, калi пасля святаў Божага Нараджэння сноўдаўся з хаты ў хату з малiтвай. Гэта да ягонага вiзiта рыхтавалася на стале грамнiчная свечка, побач лягала буханка хлеба i ставілася пасудзiна са свянцонай вадой, а мiж iх сарамлiва прысядаў на кукiшках алюмініевы пятак, натапырыўшы крылы, глядзеў з аверса арол, а рэверс выяўляўся рыбаком, што працавiта разгартае сетку. Пакрапiўшы ўсе чатыры сцяны, бацюшка на хвiлiну апускаўся ў крэсла i, ўздыхаючы ўголас — заўжды так уздыхаецца пры нагодзе нямiлага абавязку — згартаў у кiшэню пяцёрку.

— Вучыцца трэба добра, быць слухмяным, шанаваць маму i тату, уладу школьную i дзяржаўную, i ўрокi рэлiгii не прапускаць таксама. Так ён казаў. Але што бацюшка? Ці здарылася яму калiнебудзь прыадзецца ў партызанскi мундзiр? Зняўшы вiнтоўку з пляча, крыкнуць: "Стой, страляць буду!" I ба-бах у чорнае бяздонне ночы? Хутчэй за ўсё — не. І галоўнае, не было пэўнасцi: ці бацюшка Сцяпан — чалавек партыйны, хто можа ўсё і заўсёды? Як, скажам, дзядзька Ваня.

На такое пытанне нават бабка Сонька не дала адназначнага адказу. Паглядзела на мяне неяк дзiўна, адвярнулася, плюнула пад ногi. Сказала некалькі слоў пра дурных неадказных партызанаў, пра сала i кажух, падабраныя з кладоўкi. Прыпомнiла таксама свайго брата Арцёма — бачыла яго апошнi раз у сорак трэцiм, у студзеньскi вечар, калi тоўсты паліцыянт Казімір Валанцей даручыў яму варту на чыгуначных рэйках. А ноччу падарваўся там ваенны эшалон, і наступным днём гергатлівыя немцы расстралялі ўсіх вартаўнікоў.

— Усемагутны — там вось, — паказала пальцам у бязмежнае неба. — Адзін Бог усё можа.

Але мяне мучыла, ці ёсць Бог? Пытанне заставалася адкрытым з той хвіліны, калі падчас урока музыкі пан дырэктар Сліва заявіў:

— Сусвет нарадзіўся ад вялікага выбуху.

— Як ад атамнай бомбы? — зза апошняй парты вырваўся Віцік. Аб атамных бомбах дзеці ведалі куды больш за сваіх бацькоў, да таго ж у школьны падвал паміж горкай вугалю і цеснай клеткай пана возьнага прадбачлівыя будаўнікі на выпадак ядзернай атакі запіхнулі бункер. Цёмны, агідны, бы амерыканскі цмок, што прытаіўся пад вадой, на зямлі і ў паветры ды чакае моманту, каб патаптаць сінявокія васількі ў нашых агародчыках, а нават разбіць у пух і прах сонца і ўсе астатнія зоры.