Міхась Андрасюк - Белы конь

Бо далягляд не стаяў ужо на месцы. Ён пашыраўся, перасякаў чарговыя вуліцы, затым межы Мястэчка, і ў сшыткі, і ў дом пачалі заходзіць новыя людзі і аднаго за другім выцягваць хлопцаў у свет. Першым пайшоў на фабрыку Антон, яго следам Коля, а потым Сашка. Валодзя з’ехаў у Варшаву ў політэхнічны інстытут, праз чатыры гады вярнуўся і як дыпламаваны інжынер засеў у фабрычным офісе і зусім забыўся пра свой першы верш.

“А няхай цябе пекла каўкне”, — сказала аднойчы бабка Сонька. Было гэта ў той год, калi Вялiкоднае свята прыйшло напярэдадні святога Юр’я, i калi ў Вялiкую пятнiцу мы iшлi ў царкву, каб там, аб’яднаўшыся з іншымі жыхарамі Мястэчка, чакаць цуду пераўтварэння смерці ў жыццё.

А за нашай спiною пружыністым вайсковым крокам маршыраваў дзядзька Ваня. У левым борце ягонага пiнжака чырванеў вялiкi бант, твар святлеў ад бязмежнай радасцi, а думкі крылілі над Мястэчкам. Дзядзька Ваня спяшаўся адзначыць перамогу заўтрашняга свету над учарашнiм.

Ранiца стаяла сонечная і першая зелень ускарасквалася на бярозы. У такiя хвiлiны хочацца чалавеку жыць i спяваць. I дзядзька Ваня напяваў радасную, па-рэвалюцыйнаму бадзёрую песню.

— Дзень добры, панi Сонька. Таксама на манiфестацыю, а? Дык мо разам? Калi ласка, — усмiхнуўся прыгажэй за майскае сонца i падставіў дапаможнае плячо.

І ў такую ранiцу бабка сказала: "А хай цябе пекла каўкне. Смалу там будзеш жа вацьперажоўваць”.

— Ну і файна, пані Сонька, — падхапіў ён. — Пекла таксама для людзей. Цёпла там, кампанiя не з апошніх. А смала? Якая зараз у пекле смала? Уся яна асфальтам ляжыць на дарогах і вуліцах.

А потым я стаяў у царкве, узiраўся ў смутныя аблiччы Марыi i Магдалiны, што трымаюць варту над чорным прамавугольнiкам плашчанiцы. Глядзеў i ў васкавы твар распятага на крыжы Iсуса, i была ў мяне на Iсуса балючая крыўда: чаму якраз у першы дзень мая дазволiў нягоднiкам зрабiць здзек над сваёй асобай? У той дзень, калi ў Мястэчку гучаць духавыя аркестры, вулiцамi пад музыку маршыруюць жаўнеры ў парадных мундзiрах i дзяўчаты ў спартыўных касцюмах, дзядзька Ваня, стоячы на балконе Дома партыі, пасылае з-за буйных, чорных вусоў ветлiвую ўсмешку ўсяму свету, а ў кiёску, побач з каталiцкім касцёлам упершыню пасля зiмовага перапынку прадаецца марожанае. А з першага смутку выплываў другi смутак: "Бедны дзядзька. Як жа зараз яму жыць, пасля смерцi з такiмі перспектывамі?”

Нахабнае пытанне таўклося ў маіх грудзях доўгiя днi i месяцы, разгаралася пры нагодзе ўсялякiх харцэрскiх святкаванняў — менавiта тады запрашалi мы дзядзьку Ваню, прысаджвалi яго да вогнiшча, вязалi на шыю чырвоную хустку, а ён, падставiўшы твар да полымя, прыводзiў з далёкай мiнуўшчыны i перадаваў нам выявы вялiкіх подзвігаў.

I я таксама глядзеў у агонь, а вачыма душы ўяўляў, як распаўзаюцца, уздымаюцца чырвоныя языкi, i не паспееш аглянуцца, як бяруць у абдымкi дзядзьку Ваню. З трэскам спапяляюцца ногi, што пратапталi не адну партызанскую сцежку, i рукi, якiя нiколi не прамахнулiся, узяўшы на прыцэл варожы аб’ект, i вочы — яны ж заўсёды адсочвалі пагрозу, нябачную іншым вачам. Уявiўшы такiя пякельныя пакуты, я тайком адступаў ад вогнiшча, стрымгалоў ляцеў да хаты i, забiўшыся пад коўдру, доўга плакаў.

Было ў нас да дзядзькі Ванi асаблiвае пачуццё — мужчынскае каханне, што ўзнiкае ў супольнай барацьбе, асаблiва калi мэта такой барацьбы — перайначыць свет. Праўда, нiколi не стаялi мы з дзядзькам Ванем у акопах, цёмнай ноччу не выходзiлi з пушчы, не паўзлі крадком пад зорамi ў напрамку чыгункi, каб там, адной хiтра пастаўленай мiнай спынiць жалезны кровазварот, што забяспечвае варожую армiю бiнтамі, амунiцыяй i кансервамі. Не дазволiў нам лёс. Шкада.

Дзядзьку Ваню бачу на нашай вуліцы так даўно, як далёка ахоплівае яе мой позірк. Можна сказаць — ён равеснік маёй свядомай памяці. Пэўна таму, што пасуседску з ягоным домам быў домік цёткі Любы і дзядзькі Колі, куды я заходзіў ці не кожны другі дзень. Калі б была цікавасць зазірнуць у сямейныя архівы, выявілася б, што Ваня быў дзядзькам зусім не нам, а толькі рудому Вiцiку, як старэйшы брат ягонай маці, пані Ніны. Нам, згодна з местачковымi канонамi, заставалася афiцыйнае проша пана або — нат i ўзяўшы пад увагу супляменнасць вулiцы — не нашмат iнтымнейшае “пан Ян”. Аднак спакон вякоў мы клiкалi яго дзядзькам, а ён частаваў нас цукеркамi: "Ну, смургалi, марш вучыцца i вырастаць! Айчына чакае афiцэраў, шахцёраў i другiх спецыялiстаў. Крочым у добрым напрамку і ўсё найлепшае — наперадзе!”