Вячаслаў Адамчык: Дзікі голуб: апавяданні

Было сцішна, не аказваліся Марцінавыя сабакі. Хата, здаецца, урасла ў цемнату, на белаватым небе былі знаць толькі комін і шапка на кійку — нібы хто залез на страху і выцікоўвае нас. Толькі на Войнавым полі нешта тупала, шастаючы сухім картаплянікам. Тупат чуўся перагонамі, нібы хто бег, падаў і зноў бег. Раптам нешта як запішчала, нібы сава драла зайца, потым глуха енкнула, застагнала, што ў падушку, і сціхла.

Мы сядзелі на сваіх мяшках з картоплямі. Маці нават ссунула з галавы белую хустку, настаўляючы вуха ў той бок, адкуль быў гэты тупат, і ціха пытала:

— Там як што робіцца?

— Тупат блізіўся сюды, да нас.

— Вунь пабег у нашыя картоплі! — зашаптала і прыгнулася маці. Мне ў грудзі вострым холадам кальнуў страх. У другім канцы поля было відаць, як нехта бег, лукаткамі і сагнуўшыся, і раптам упаў у нашым картаплянішчы.

— Дальбог, будзе капаць картоплі,— стрывожылася маці і выцягнула з-пад мяне капач — яна яго не брала дадому, а пакідала кожан раз тут, на полі, прыхаваўшы сухім картаплянікам.

Я ціха сядзеў, баючыся нат зварухнуцца.

— Уставаймо, прагонім, наробім крыку... Во — чуеш — капае...

Там нешта цвёрда дзынкнула, як хто, папраўдзе, трапіў капачом у камень.

Маці паднялася з мяшка, насоўваючы на галаву белую хустку.

— Што ты капаеш! — крыкнула маці, але голас у яе захлынуўся, нібы яго таксама перахапіў страх. Яна, мякка гразнучы ў перакапанай зямлі, ступіла колькі крокаў туды, дзе ўпаў чалавек.

— I яшчэ не ўцякае, думае — не бачу! — голас яе задыхнуўся.

Я крадком пайшоў за мацераю, наступаючы дзе на сухі асот — ён вострай гарачынёю апякаў босыя ногі.

— Панадзіўся, як у сваё,— яшчэ раз крыкнула маці і аглянулася на мяне, мусіць, ужо баючыся злодзея сама.

А там як хто капашыўся, шастаў картаплянікам, поўз і стагнаў.

— Усё адно як стогне,— сказаў я.

— Няўжо? Няхай крые бог, што гэта? — маці пачала адступацца, трымаючы нагатове капач.

I адтуль, здалося, нехта клікаў мацеру:

— Броня, Броня...

— Ці мне падалося, ці не: во як кліча мяне? — маці нібы сумелася.

У мяне, што ад холаду, шэрхла скура — уставалі валасы.

— Броня, памажы. Ідзі сюды, Броня,— голас быў нападобе Марцінаў.

— Мусіць, Дзікуць...

— Няўжо? — маці не то здзівілася, не то спалохалася.

У картоплях нехта варушыўся і поўз да нас. Я прысеў і ўбачыў нешта чорнае — пэўна, спіну: чалавек поўз ракам.

— Броня, родненькая, памажы!

— Ага, голас як Дзікуцеў,— спатыкаючыся, маці падступілася туды, дзе стагнаў і варушыўся чалавек.

— Марцін, гэта ты? — маці нагнулася, узіраючыся здалёк, што робіцца там, у картоплях.

— Я, Броня, я... Памажы ўстаць,— у картоплях ракам стаяў Марцін Дзікуць, намагаючыся падняцца.

— Марцін, што ж гэта з табою? — маці падступілася бліжэй, яшчэ ўсё не верачы, што гэта ён, Марцін Дзікуць.

— Знявечылі, забілі... Ой-й, Бронечка! — нібы яго парнулі чым вострым і глыбока, аж дастаўшы да сэрца, застагяаў Марцін і падняўся на ногі. Голас у яго быў глухі і хрыпеў.

— Ах, божачка, ды хто ж гэта цябе? — маці падхапіла Марціна пад пахі.

— Войны, Бронечка,— ён хістаўся, як п’яны.— Яны недзе тутака, хіба можа ўцяклі, як учулі, што ты крычыш.— Марцін быў без шапкі, валасы зліпліся, мусіць, ад крыві, і яна цякла чорнымі рагамі, заліваючы вока, толькі другое, непадбітае, злосна блішчала ў цемрыве.

— На, хоць абапрэшся,— маці дала яму капач і ўзялася за яго руку вышэй локця.

Мы павялі яго пад хату. Яна злівалася з чарнатою поля. Там недзе ад злосці зайшліся і кінуліся сюды сабакі — і раптам сціхлі, пэўна, абнюхалі Дзікуця, і толькі чуваць было, як мякка скакалі і дыхалі, мусіць, высалапіўшы языкі. Потым замільгаў адзін, белы, і, яхкаючы, кінуўся Марціну на грудзі, закруціўся каля мяне, б’ючы хвастом па калашыне.

— Позна, Дружок! — загаварыў Марцін да сабакі, і той аж прылёг на пярэднія лапы.— Дзе ты быў раней? Во забілі мяне...

I за што, Марцін? — голас у мацеры падабрэў.— Каб гэтак знявечыць. I за што, скажы...

— Чаму не, скажу. I ў цябе накапаў кошык картопель, во ўчора...

— Ды каб за кошык картопель?.. Божа!

— Пачакай, Броня, я прысяду, не магу ісці. Слабасць, цямнее ў вачах,— ён сеў, ды нават не сеў, а неяк асунуўся на калені.— А ў Войны і кошыка не накапаў, я толькі ішоў цераз яго поле...— Марцін трохі падняў руку,— а ён во... біў прэнтам па галаве. Ці дажыву да раніцы. Дзяцей шкада, як жа ж яны без мяне?..

— Каб, можа, да доктара? — маці ўзяла яго пад пахі, зноў памагаючы ўстаць.

— Не, Броня, так ужо бог даў. Ой,— ён застагнаў, сагнуўся і ўжо не ішоў, а цягнуў, як нежывы, ногі.— Ды куды ж сярод ночы па таго доктара? Яны мо толькі і пільнуюць, ці пойдзем мальдаваць. А дзяцей, Бронечка, шкада...